Chọn Nghề Theo Tính Cách

Cuộc gặp thứ nhất: Những ngành dễ xin việc và kiếm được nhiều tiền

Sáng thứ Ba, tôi bước vào văn phòng của bác như đã hẹn. Văn phòng làm tôi hơi choáng ngợp vì cách bài trí sang trọng cùng những món đồ trang trí đẹp mắt và đắt tiền. Tôi vừa hồi hộp vừa khấp khởi mong ngóng cuộc gặp gỡ bắt đầu, hy vọng rằng sau hôm nay, tôi sẽ có được những lời khuyên “tối mật” về những nghề nghiệp béo bở và đắt giá cho tương lai.

Ông bác đang xử lý một mớ hồ sơ. Thấy tôi vào, ông đóng tập hồ sơ lại, để chúng qua một bên, mỉm cười và bảo tôi ngồi xuống.

“Con chào bác,” tôi nói.

“Chào con. Hôm nay con muốn bác tư vấn nghề nghiệp đúng không?” Ông từ tốn đáp lại.

“Dạ vâng.”

“Vậy con hiểu tư vấn nghề nghiệp là sao?” Ông hỏi và nhìn tôi chằm chằm.

Tôi thấy không thoải mái lắm khi nghe câu hỏi này. Tôi muốn được nghe những lời khuyên chứ không phải trả lời những định nghĩa cho ông như thế này. Nhưng là bậc hậu bối, tôi không thể nói toạc ra sự không vừa lòng của mình. Tôi nói:

“Dạ chắc là xem ngành nào mình học được để sau này ra đi làm.”

Ông nhìn lướt qua vẻ mặt của tôi như thể soi mói xem tôi có đang nghiêm túc hay không và nói tiếp:

“Nếu đó là cái con nghĩ về tư vấn nghề nghiệp thì suy nghĩ đó chưa đúng. Tư vấn nghề nghiệp là giúp con xác định nghề mà con sẽ theo đuổi sau này chứ không phải chọn ngành để học.”

“Nhưng con thấy rất nhiều trường tổ chức tư vấn hướng nghiệp để giới thiệu ngành học mà.” Tôi đáp lại ngay.

“Vì họ muốn tuyển thí sinh dự thi vào trường của họ. Đó không phải tư vấn hướng nghiệp đích thực. Tư vấn hướng nghiệp phải giúp con xác định được nghề nghiệp phù hợp với bản thân. Làm được chuyện đó thì mới gọi là thành công.”

Tôi hơi suy nghĩ một chút. Có vẻ như những gì ông bác nói là đúng. Tôi đã đi mấy hội thảo hướng nghiệp. Đa phần các trường chỉ nói về ngành học của mình chứ không thấy ai giúp tôi xác định xem tôi nên chọn nghề nào. Đang có đà, tôi hỏi tiếp:

“Vậy bác thấy con theo nghề nào thì được? Tài chính ngân hàng được không bác?”

“Sao con lại thích ngành đó?” Ông chậm rãi hỏi.

“Dạ tại con thấy ngành đó đang “hot”. Bạn bè con nói ngành đó dễ kiếm việc với lương cao. Con cũng chưa có dự định gì, ngành nào dễ xin việc lương cao là con theo ạ.”

Sau câu nói của tôi là tiếng cười ha hả của ông, như thể ông đang xem thường tôi. Mặt tôi xám lại, trong thâm tâm tôi tự hỏi liệu có nên xin phép ra về không. Nhưng ông nói tiếp:

“Bác có thể cho con biết ngành nào con học xong sau này ra trường dễ kiếm việc và lương cao. Nhưng bác sợ sau này con sẽ hối hận thôi.”

Tôi hơi ngạc nhiên, một công việc dễ kiếm, lương cao là ước mơ của biết bao người, sao tôi phải hối hận cơ chứ. Nhưng thay vì gạt phăng sự hối hận như lời bác nói và cứ bảo bác nói luôn cho tôi biết nên chọn nghề nào để học, trí tò mò khiến tôi sững người lại, mặt cứng đơ ra. Tôi muốn hỏi vì sao lại hối hận nhưng không biết nói thế nào. Có vẻ đoán được tôi đang nghĩ gì, ông bác tôi chậm rãi nói tiếp:

“Việc dễ kiếm và lương cao dù quan trọng nhưng không nên là tiêu chí duy nhất để chọn nghề. Con có biết vì sao không?”

“Con không biết.” Tôi trả lời một cách cứng đầu.

“Vì chúng chỉ là những tiêu chí chung và không bền vững.”

“Chung và không bền vững là sao bác?” Tôi hỏi lại với vẻ tò mò.

“Chung là vì rất nhiều người hưởng một mức lương cao không có nghĩa ai cũng sẽ như thế. Cùng làm một công việc nhưng có người mức lương cao, có người lại lương thấp. Có nhiều người dù học giỏi, làm những nghề được xã hội đánh giá là lương cao nhưng thu nhập cũng chỉ lẹt đẹt ở mức trung bình thôi. Vì sao thì sau này bác sẽ giải thích cho con hiểu, còn trước mắt con nên biết rằng không thể chỉ dựa vào tiêu chí chung để chọn nghề được.” Ông trả lời.

“Vậy còn không bền vững là sao hả bác?” Tôi hỏi tiếp.

“Không bền vững là vì thị trường việc làm cũng giống với quan hệ mua bán ở chợ. Con đã đi chợ lần nào chưa?”

“Dạ rồi.” Tôi đáp. Tôi đi chợ với mẹ hơi bị thường xuyên cơ mà.

“Vậy ở chợ, rau ai bán sẽ đắt hơn nếu chỉ có một người bán hay có năm người bán?” Ông hỏi với vẻ mặt thăm dò.

Tôi tự tin đáp: “Tất nhiên có một người bán thì rau sẽ đắt hơn chứ. Nhiều người thì những người bán rau sẽ hạ giá để khách hàng muốn mua hơn.” Tới lúc này, tôi dường như vỡ lẽ ra.

“Đúng thế. Thị trường lao động cũng vậy. Nếu nhiều người đổ xô đi học và kiếm việc ở những ngành dễ kiếm việc và lương cao thì ngành đó sẽ “hạ giá”. Lương sẽ thấp xuống vì các công ty có quá nhiều chọn lựa trong khi sẽ khó xin việc hơn vì có nhiều sinh viên hơn số việc có trên thị trường. Lương cao hay dễ xin việc là những tiêu chí sẽ thay đổi tùy theo thị trường. Chúng không bền vững.” Ông mỉm cười đáp.

“Do đó, con đừng chỉ chọn nghề dựa trên tiêu chí tiền bạc hay dễ xin việc. Con hiểu chưa?”

“Dạ thưa bác, con hiểu rồi. Vậy mà trước giờ con cứ nghĩ chỉ cần chọn nghề lương cao và dễ xin việc là được.” Tôi đáp vậy, nhưng trong lòng vẫn nghĩ “nếu dùng tiêu chí đó để chọn nghề thì cũng có sao đâu. Thiếu gì đứa trong lớp chọn nghề như vậy.” Vẻ mặt tôi cau có còn đầu thì đầy tư tưởng bảo thủ với quan điểm của mình. Cả chục đứa trong lớp chọn nghề theo kiểu đó, chắc nó phải có cái gì đó hay.

Ông bác nhìn vẻ mặt cau có của tôi một chút rồi tiếp tục nói chầm chậm. “Bác muốn con biết rằng các bạn con chọn nghề ra sao không liên quan gì đến con. Mỗi đứa trong tụi con với những gia cảnh khác nhau, tính cách khác nhau, sở thích khác nhau sẽ đưa ra những lựa chọn khác nhau. Khi bước ra khỏi ghế nhà trường vào môi trường đại học, mỗi đứa trong tụi con sẽ đi những con đường khác nhau. Quyết định cuộc đời nằm ở con, không phải ở những đứa bạn đó.”

Vẻ nghiêm túc đột ngột đó khiến tôi sững lại và suy nghĩ trong giây lát. Tôi thừa nhận:

“Bác nói đúng. Mỗi người phải tự chọn nghề cho riêng mình. Nếu ai đó chọn nghề sai thì mình không nên đi theo họ. Như thế càng sai hơn. Chọn nghề phải nghiêm túc.”

“Được rồi. Buổi hôm nay bác chỉ có bấy nhiêu thời gian. Con về đi, thứ Ba tuần sau lại đến nhé.” Ông nói và đứng dậy bắt tay tôi theo cách những người lớn thường làm. Tôi bắt tay ông hơi miễn cưỡng vì không quen với việc này. Tôi bước ra cửa và nhẩm lại những gì mình đã tiếp thu được trong buổi nói chuyện với ông bác để không quên.

Tư vấn nghề nghiệp phải giúp bạn xác định nghề phù hợp với cá tính của bản thân mình.
Đứng chọn công việc dựa trên những tiêu chí chung không bền vững.
Đừng chỉ chọn nghề vì lương cao và dễ xin việc.
Đừng để người khác chọn lựa cho bạn
Hãy chọn nghề thật nghiêm túc.

Cuộc gặp thứ hai: Những gì tôi mất khi chọn sai nghề

Thứ Ba tuần sau, tôi lại đến chỗ ông bác để nghe tư vấn. Thật tình thì buổi tư vấn lần trước đã giúp tôi “nghiệm” ra nhiều thứ nên tôi cũng khá hăm hở với lần gặp thứ hai này. Bên cạnh cái hăm hở nghe thêm những lời khuyên từ ông bác, tôi cũng đang muốn cho ông biết rằng hình như ông đánh giá quá cao việc chọn nghề. Nó chả quan trọng như ông tưởng.

Số là tôi có nói chuyện với thằng bạn thân về cuộc trò chuyện với ông bác. Nó nghe xong thì cười xòa, bảo tôi chọn nghề sai hay đúng cũng chả sao. Nó bảo có bốn lý do cho việc không phải nhức đầu chọn nghề làm gì. Thứ nhất, học phí đại học cũng không đắt. Khoảng vài triệu một năm thì nhà tôi dư sức lo được. Thứ hai, có chọn sai thì đi học lại thôi. Bất quá mất thêm ít thời gian. Cũng chả sao cả. Thứ ba, học ngành này làm ngành khác thì vẫn thành công như thường. Ví dụ, nó có ông anh chọn ngành công nghệ thông tin. Thi đỗ, học xong bốn năm rồi ra trường, không hiểu vì sao không làm ngành đó mà đi theo ngành bán hàng, giờ lương tháng cũng ngót chục triệu. Đời sống anh đó vẫn phủ phê chẳng có gì phải lo toan cả. Thứ tư, có ai biết được tương lai đâu. Hôm nay thế này ngày mai lại thế khác, vậy thì suy nghĩ nhiều làm gì, cứ học đại một ngành, miễn sao có tấm bằng đại học là ngon lành rồi.

Những lý luận của nó thật không có kẽ hở nào khiến tôi cứ phải trố mắt ra nhìn, đầu gật lia lịa, không tin được rằng mình đang nói chuyện với một thằng bạn học “dốt” hơn mình cả cái đầu trong lớp. Thế đó, tôi tự tin đến diện kiến ông bác tư vấn nghề nghiệp của tôi với bốn lý do vàng ngọc của thằng bạn thân trong đầu.