7 sách hay về Champa đi sâu vào nền văn minh cổ đại hấp dẫn này

Champa, một nền văn minh hấp dẫn ở Đông Nam Á, đã để lại một di sản phong phú tiếp tục thu hút độc giả cũng như các nhà sử học. Nếu bạn đang muốn tìm hiểu sâu hơn về lịch sử, văn hóa và di sản của Champa, 7 cuốn sách này là dành cho bạn.

Đối Thoại Với Nền Văn Hóa Cổ Champa

Văn hóa Champa là một nền văn hóa lớn, riêng biệt, có bản sắc riêng, đã có nhiều đóng góp quan trọng cho nền văn hóa dân tộc trong suốt chiều dài lịch sử và tiếp tục phát triển rực rỡ cho đến ngày nay.

Kế thừa cội nguồn văn hóa tộc người và tiếp thu, hội nhập văn minh Ấn Độ, người Chăm đã xây dựng và phát triển một nền văn hóa rực rỡ trải dài từ Nam Đèo Ngang (Quảng Bình) dọc theo dải đất miền Trung đến bờ Bắc. của sông Đồng Nai (tỉnh Bình Thuận), kéo dài đến cao nguyên kỳ vĩ và hệ thống các đảo ven biển miền Trung.

Nội dung cuốn cách gồm 4 chương:

• Chương 1: Đối thoại với chủ nhân nền văn hóa Champa – Người Chăm
• Chương 2: Đối thoại với lịch sử Champa
• Chương 3: Đối với tín ngưỡng và tôn giáo Champa
• Chương 4: Đối thoại với di sản vật chất Champa

Tượng cổ Champa – Những phát hiện gần đây

Dù đã không còn tồn tại từ lâu, nhưng vương quốc cổ Champa đã để lại trên dải đất đồng bằng ven biển miền Trung nước ta nhiều di sản văn hóa đặc sắc. Trong những di sản đó, lớn nhất, giá trị nhất và phong phú nhất là di sản tượng cổ. Không phải ngẫu nhiên mà hiện nay, ngoài Bảo tàng Điêu khắc Chăm Đà Nẵng, các pho tượng cổ Champa đang được lưu giữ và trưng bày ở nhiều bảo tàng lớn trong và ngoài nước: Bảo tàng Lịch sử Quốc gia, Bảo tàng Lịch sử Thành phố Hồ Chí Minh, Bảo tàng Nghệ thuật Châu Á Guimet (nước Pháp)…Thế nhưng, để giải mã được những hình tượng và để xác định được niên đại của từng bức tượng, rồi xâu chúng vào thành chuỗi ngọc đẹp tượng cổ Champa, một trong những chuỗi ngọc điêu khắc cổ đẹp nhất và giá trị nhất của khu vực Đông Nam Á, thì biết bao nhiêu công sức và trí tuệ của các nhà nghiên cứu đã phải bỏ ra trong suốt hơn một trăm năm qua.

Tượng cổ Champa – Những phát hiện gần đây của PGS-TS. Ngô Văn Doanh giới thiệu đến bạn đọc nền nghệ thuật Champa chủ yếu thông qua những pho tượng, tức là những tác phẩm. Bằng cách diễn đạt này, bạn đọc sẽ dễ dàng cảm thụ được những giá trị rộng hơn, cả về văn hóa và nghệ thuật, của những pho tượng Chăm mới được biết đến và mới được phát hiện, cũng như trong việc xâu những pho tượng mới này vào chuỗi ngọc nghệ thuật điêu khắc Champa đã được xác định và chấp nhận.

Sách gồm ba phần chính:

– Phần thứ nhất là những chương viết về những pho tượng và hiện vật điêu khắc được phát hiện tại khu vực Bắc Hải Vân.

– Phần thứ hai gồm các chương viết về các pho tượng và hiện vật điêu khắc được phát hiện tại khu vực Nam Hải Vân.

– Phần thứ ba gồm các chương viết về các pho tượng mới được các nhà khảo cổ học và nhân dân phát hiện, đưa lên khỏi lòng đất từ sau năm 1975 tại khu vực tỉnh Bình Định, vùng đất trung tâm của vương quốc Champa trong suốt nhiều thế kỷ.

Hy vọng rằng, sau cuốn sách Nghệ thuật Champa – câu chuyện của những pho tượng cổ xuất bản năm 2014, Tượng cổ Champa – những phát hiện gần đây sẽ góp phần đáp ứng được những nhu cầu tìm hiểu của đông đảo bạn đọc về nền nghệ thuật cổ đặc sắc Champa.

Mật Mã Champa

Mật mã Champa là một cuốn tiểu thuyết trinh thám đầu tiên viết về mật mã, lịch sử và tôn giáo của nền văn minh Champa cổ xưa đầy huyền bí trên dải đất miền trung Việt Nam. Những đền tháp uy nghi có từ hàng thế kỷ trước, những pho tượng Bà-la-môn giáo nhuốm màu thời gian cùng hàng trăm tấm bia kí phai mờ đang ẩn chứa vô số bí ẩn mà hậu thế chưa thể giải mã. Sau nhiều năm trùng tu thánh địa Mỹ Sơn, một kiến trúc sư đã phát hiện ra nhiều mật mã bằng Phạn ngữ khắc trên bia đá tiết lộ các lễ hiến tế thần bí.

Điều làm ông bất ngờ và sợ hãi là những bí ẩn kho báu Champa và lễ hiến tế người gắn liền với một hội kín tà giáo có từ thời trung cổ. Lúc ông quyết định thám hiểm vào sào huyệt của hội kín thì bị sát hại đúng theo cách mà ông từng biết qua bia kí.

Rất may, trước khi chết ông đã kịp để lại một mật mã.

Ngay lập tức, một kiến trúc sư trẻ đã vào cuộc. Anh bắt đầu giải chuỗi mật mã mà nhà khảo cổ kì cựu này để lại rồi rơi vào một cuộc rượt đuổi kinh hoàng. Cuối cùng, anh đã sập bẫy rồi bị đưa lên đài cúng tế đúng như nghi thức man rợ cổ xưa.

Sau nhiều diễn biến kịch tính tại hang ổ của hội kín, bí ẩn về hội tà giáo Naga và kho báu của vương triều Champa lần lượt được đưa ra ánh sáng sau hàng thế kỉ chìm trong bí ẩn.

Tháp Cổ Champa

Sau hàng mấy trăm năm bị chìm trong quên lãng, từ cuối thế kỉ XIX và đầu thế kỉ XX, các ngôi đền tháp cổ Champa mới bắt đầu được các chuyên gia người Pháp thống kê, khảo tả và nghiên cứu một cách khoa học và hệ thống.

Sau những người mở đầu mà tiêu biểu là kiến trúc sư H. Parmentier, từ những năm 40 của thế kỷ XX đến nay, nhiều thế hệ các nhà khoa học tiếp theo của Pháp, của Việt Nam và của các nước khác trên thế giới đã giải mã dần dần những bí ẩn của những ngôi đền tháp cổ Champa mà người Chăm cũng như người Việt, do không giải thích và hiểu được, đã thêu dệt thành những sự tích và truyền thuyết dân gian ly kỳ.

Phật Viện Đồng Dương – Một Phong Cách Nghệ Thuật Của Champa

Bằng cuộc khai quật được tiến hành vào năm 1902, các nhà nghiên cứu của Pháp đã phát hiện ra cả một quần thể kiến trúc Phật giáo lớn vào loại bậc nhất và cũng độc đáo nhất của Champa và khu vực Đông Nam Á. Toàn bộ khu di tích là những cụm kiến trúc kế tiếp nhau chạy dài suốt 1.330 mét theo hướng từ tây sang đông.

Trong quần thể kiến trúc đô thành lớn này, khu đền thờ Phật hay thường được gọi là Phật viện nằm trong một vành đai hình chữ nhật rộng có tường bao quanh.

Trên cơ sở phân tích bố cục kiến trúc và các biểu tượng thờ phụng trong các đền miếu lớn nhỏ khác nhau, các nhà nghiên cứu gần như đã khẳng định thành Đồng Dương là một đô thành thiêng tiêu biểu của Champa, còn Phật viện Đồng Dương chính là tu viện Lakshmindra Lokesvara mà bia ký đã nhắc đến.

Lưu Dấu Chăm-Pa: Cố Đô Simhapura – Trà Kiệu (Thế Kỷ I-XI)

Trong lòng đất của Kinh thành Sư tử – Simhapura, Trà Kiệu thuộc vương quốc cổ Chiêm Thành/Chăm-pa vẫn còn ẩn giấu nhiều bí ẩn lịch sử, mặc dầu những cuộc khai quật khảo cổ học tại đây từ những năm 1927-1928 và trong những thập niên qua đã hiện lộ nhiều kết quả thú vị.

Trong những năm 1980, cư dân Trà Kiệu đã tình cờ tìm thấy nhiều cổ vật trong kinh thành này; họ ưu ái dành tặng Cha quản xứ An-tôn Nguyễn Trường Thăng những gạch, ngói, tượng đá thu thập được trong khu vực quanh chân đồi Bửu Châu. Cũng tại khu vực này vào thập niên 1990, các cuộc khai quật khảo cổ học đã được tiến hành bởi những nhà khảo cổ học uy tín của các đại học University College London (Anh Quốc) và Waseda University (Nhật Bản). Kể từ đó, kinh đô một thời của vương quốc cổ Chăm-pa được đón nhận sự quan tâm rộng rãi bởi cộng đồng học giả quốc tế qua nhiều chuyên khảo về khảo cổ học, lịch sử và nghệ thuật được công bố trên các tạp chí khoa học.

Sưu tập của Linh mục An-tôn Nguyễn Trường Thăng tuy không nhiều và dĩ nhiên không có xuất xứ từ những cuộc khai quật khảo cổ học nhưng rất phong phú về thể loại và chất liệu; do đó chúng có thể được dùng để nghiên cứu đối sánh với những hiện vật phát lộ trong các cuộc khai quật chính quy nhằm góp phần tìm hiểu quá khứ sinh động của kinh thành Trà Kiệu.

Trong sưu tập này, những tác phẩm đáng quan tâm được kể đến là: Phần trên của một bức phù điêu thể hiện thẩn Shiva, phía sau có văn khắc bằng tiếng Chăm cổ, phát hiện tại thung lũng Chiêm Sơn Tây; phần dưới của nó được sưu tẩm từ thời Pháp thuộc, hiện nay được bảo quản tại Bảo tàng Điêu khắc Chăm – Đà Nẵng; bức văn khắc này có niên đại vào giữa thế kỷ XV, cung cấp nhiều thông tin quan trọng vào giai đoạn cuối của vương quốc Chiêm Thành/Chăm-pa tại vùng Quảng Nam. Ngoài ra còn phải kể đến một hiện vật độc đáo khác, đó là đồng tiền vàng Dinar đúc vào đầu thế kỷ X, cho đến nay đó là đồng tiền Ả Rập duy nhất được tìm thấy tại Việt Nam.

Mong rằng quyển sách nhỏ được chính Linh mục An-tôn Nguyễn Trường Thăng biên soạn để giới thiệu bộ sưu tập giá trị của ông sẽ cung cấp thêm những thông tin cơ bản nhằm thu hút các giới thưởng ngoạn tìm đến chiêm ngưỡng và nghiên cứu thêm theo như tâm nguyện của ông.

Trần Kỳ Phương

Nhà nghiên cứu lịch sử nghệ thuật Chăm-pa

Nghìn Năm Gốm Cổ Champa

Văn minh Champa để lại những di sản quý cho nhân loại nói chung và Việt Nam nói riêng. Trên mảnh đất miền Trung Việt Nam hiện nay, sự hiện hữu của các di tích văn hóa Champa vẫn còn rõ nét và ngày càng thu hút sự quan tâm nghiên cứu của các nhà khoa học trong và ngoài nước. Nghiên cứu đồ gốm Champa – một loại hình di vật “gốc”, có ý nghĩa quan trọng trong việc xác lập và phục dựng diện mạo đời sống vật chất và tinh thần của cư dân Champa trong lịch sử đang ngày càng được chú trọng.

Khi nói tới gốm Champa, đa phần người nghiên cứu và công chúng thường nghĩ đến gốm Gò Sành thế kỷ XIV, XV (Bình Định) và gốm Bàu Trúc (Ninh Thuận). Trong khi đó còn một khối lượng lớn đồ gốm tìm được trong các địa điểm khảo cổ học Champa thế kỷ I-X vẫn chưa được nghiên cứu và công bố một cách đầy đủ, khoa học và hệ thống.

Cuốn sách Nghìn năm gốm cổ Champa sẽ hệ thống hóa và cung cấp nguồn tư liệu cập nhật về gốm Champa trong suốt 1.000 năm lịch sử (từ thế kỷ I đến thế kỷ X), góp phần bổ’ sung nhận thức mới về đồ gốm Champa và nghề sản xuất gốm truyền thống của cư dân vương quốc Champa. Bên cạnh đó nội dung cuốn sách còn đi sâu phân tích ảnh hưởng của các mối quan hệ tiếp xúc, giao lưu văn hóa đối với sản xuất và buôn bán đồ gốm Champa trong 10 thế kỷ, đồng thời nghiên cứu đồ gốm Champa trong bối cảnh rộng hơn (trong nước và khu vực) nhằm làm rõ nguồn gốc, vị trí, vai trò của đồ gốm Champa.

Lời kết

7 cuốn sách về Champa này cung cấp nhiều kiến thức và hiểu biết sâu sắc về nền văn minh cổ đại này. Từ khi phát triển đến khi suy tàn, từ nghệ thuật và kiến trúc đến thực hành tôn giáo, mỗi cuốn sách cung cấp một góc nhìn độc đáo về lịch sử và văn hóa của Champa.