11 sách hay về triều Nguyễn giúp bạn hiểu rõ hơn về văn hóa, chính trị và nền kinh tế thời kỳ này

Triều đại nhà Nguyễn, triều đại cầm quyền cuối cùng của Việt Nam, đã để lại dấu ấn không thể xóa nhòa trong lịch sử phong phú của đất nước. Cho dù bạn là một người đam mê lịch sử, một độc giả tò mò hay chỉ đơn giản là tìm cách mở rộng kiến thức của mình, những cuốn sách này sẽ đưa bạn đến thời kỳ của triều Nguyễn đầy biến chuyển và đậm nét trong lịch sử nước nhà.

Bảo Đại – Hoàng Đế Cuối Cùng

Xuyên suốt lịch sử Việt Nam, dưới chế độ phong kiến, có những vị vua có công lao trong cuộc kháng chiến chống ngoại xâm hay công lao to lớn trong cuộc kháng chiến chống ngoại xâm được lưu danh trong sử sách.  Cũng có những cá nhân bị liệt vào hàng bạo chúa hoặc sa đọa đến mức bị truất ngôi, mất vị. Tuy nhiên, Bảo Đại hầu như chỉ được nhắc đến vì một sự thật: ông là vị Hoàng đế cuối cùng của chế độ phong kiến ​​Việt Nam.

Cho đến tận ngày nay, cuộc đời của vị vua này vẫn bị bao phủ bởi những giai thoại, mà phần nhiều trong số đó là bảy thực, ba hư. Để giúp bạn đọc hiểu rõ thêm về vị vua cuối cùng của triều Nguyễn Việt Nam, tác giả đã tập trung tham khảo nhiều tư liệu trong và ngoài nước, kể cả những người thân cận của Bảo Đại và cuốn hồi ký của chính ông mang tựa Le Dragon d’Annam (Con rồng An Nam) xuất bản tại Pháp năm 1980.

Qua đó hy vọng phác thảo nên những nét chính về chân dung của Bảo Đại, cũng như giúp bạn đọc phần nào giải mã được những bí ẩn nói trên, đồng thời cung cấp một cái nhìn chân thực hơn về Bảo Đại, người mà năm 1945 đã quyết định từ bỏ cương vị hoàng đế để trở thành công dân mới của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. Đằng sau quyết định có tính lịch sử ấy là gì? Và điều gì đã xảy ra với Bảo Đại sau sự kiện hệ trọng ấy? Rốt cuộc, ai đã khiến Bảo Đại phải ôm hận mà từ bỏ quê hương? Tất cả sẽ có trong cuốn sách nhỏ này.

Nam Phương – Hoàng Hậu Cuối Cùng Triều Nguyễn

Thuở nhỏ, mái trường mà tôi được vinh hạnh nhập học đầu tiên là Trường Couvent des Oiseaux do các nữ tu dòng Đức Bà quản giáo tọa lạc tại đường Parreua (gần Bưởi, nay là đường Hoàng Hoa Thám), Hà Nội. Khi tôi học ở lớp mẫu giáo của trường Convent des Oiseaux thì bà Nam Phương Hoàng hậu tới thăm. Chúng tôi là những học sinh nhỏ tuổi được cầm những bó hoa tươi đứng trước sân để nghênh đón Hoàng hậu. Hai em học sinh Việt và Pháp bưng hoa lên dâng tặng Nam Phương Hoàng hậu. Bà Nam Phương cảm ơn nhà trường và các em học sinh, rồi ôm hôn hai em đang tặng hoa.

Lý do bà Nam Phương tới thăm Trường Convent des Oiseaux Hà Nội vì những ngày du học tại Pháp, bà đã có thời gian theo học Trường Convent des Oiseaux Paris cũng do các nữ tu dòng Đức Bà phụ trách, mà hồi đó người ta đều kêu danh xưng là các Mẹ (Mère).

Lời tựa

Giáo Dục Và Khoa Cử Nho Học Triều Nguyễn

Giáo dục và Khoa cử ở Việt Nam dưới thời phong kiến là việc đào tạo và kén chọn nhân tài cho chế độ, nó là một định chế về chính trị mang tính chính thức và giữ địa vị thống trị trong xã hội cổ truyền ở vùng Đông Bắc Á, trong đó có Việt Nam.

Đây chính là con đường tìm kiếm về nguồn nhân lực và các nhân tài để bổ sung cho chế độ, nhằm làm rường cột cho bộ máy nhà nước thuộc về thời kỳ trước trong lịch sử ở nước ta, và nó mang tính chất hết sức khách quan. Chính tiền nhân của chúng ta đã từng tuyên bố một cách công khai rằng: “Nhân tài quốc gia chi nguyên khí, khoa mục sĩ tử chi thản đồ”.

Qua đó, nhà nước phong kiến ở Việt Nam đã khẳng định một cách rõ ràng về nguyên lý mang tính tuyên ngôn cho tất cả bả tính đều biết để mà phấn đấu rằng : “Nhân tài là nguyên khí của nhà nước, mà khoa cử chính là con đường rộng mở đối với các học trò”.

Huế Và Triều Nguyễn

Huế là mảnh đất nằm giữa miền Trung, là thủ phủ của chính quyền chúa Nguyễn ở Đàng Trong, rồi kinh thành Phú Xuân của vương triều Quang Trung. Từ năm 1802 đến năm 1945, Phú Xuân – Huế trở thành kinh đô của vương triều Nguyễn, kinh đô của một quốc gia thống nhất trên lãnh thổ rộng lớn bao gồm cả đất liền, hải đảo ven bờ và hai quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa giữa Biển Đông như lãnh thổ Việt Nam hiện nay.

Huế gắn liền với triều Nguyễn bởi nơi đây còn lưu dấu nhiều thành lũy, cung đình, các giá trị văn hóa của triều Nguyễn. Cũng chính từ những giá trị đó, cố đô Huế đã được UNESCO công nhận là Di sản văn hóa thế giới từ năm 1993. Năm 2003, Nhã nhạc cung đình Huế lại được UNESCO công nhận là Di sản phi vật thể thế giới. Hiện nay, Huế được biết đến là một thành phố di sản nổi tiếng, một trung tâm du lịch hấp dẫn cả trong và ngoài nước.

Kinh Tế Thương Nghiệp Việt Nam Dưới Triều Nguyễn

Có phải thực trạng tình hình kinh tế thương nghiệp Việt Nam nửa đầu thế kỷ XIX như là một bức tranh “u ám” mà hậu quả là do triều Nguyễn thực thi chính sách “ức thương” và “bế quan tỏa cảng” đưa lại không?

Đó là câu hỏi được đặt ra những năm gần đây khi cần phải nhận thức lại vấn đề lịch sử triều Nguyễn để có đánh giá khách quan nhằm tổng kết kinh nghiệm lịch sử, để lịch sử tham gia vào công cuộc đổi mới đất nước ở lĩnh vực phát triển kinh tế hàng hóa, đẩy mạnh kinh tế đối ngoại, thực thi chính sách mở cửa cho phù hợp với đặc điểm dân tộc và tình hình thế giới hiện nay.

Trong những công trình biên khảo về triều Nguyễn không nhiều lắm thì việc nghiên cứu kinh tế thương nghiệp lại rất hiếm hoi. Phải chăng do đây không phải là trọng tâm khi nghiên cứu về một triều đại phong kiến, hoặc do nguồn tư liệu để lại quá ít ỏi làm cho các nhà nghiên cứu e ngại không tiếp cận với một sự thực khách quan mà vốn tư liệu cơ bản không đủ để thuyết phục?

Ngự Dược Nhật ký Trong Châu Bản Triều Nguyễn

Y học cổ truyền được hình thành từ ngàn xưa, gắn liền với lịch sử dựng nước và giữ nước của dân tộc ta. Trong một thời gian dài, đó là nền y học chính thống của đất nước. Ngày nay, y học cổ truyền là một bộ phận quan trọng của nền y tế quốc gia, được quan tâm kế thừa, phát huy và phát triển.

Thuận Hóa – Phú Xuân – Thừa Thiên Huế xưa kia từng là thủ phủ xứ Đàng Trong của chúa Nguyễn, là kinh đô cả nước thời Tây Sơn (1789-1801) và thời Nguyễn (1802-1945), là nơi đặt Thái Y Viện của nhiều triều đại, với những thành tựu về y học cổ truyền, nơi hội tụ nhiều thế hệ ngự y. Nhiều tài liệu y dược Thái Y Viện của các thời đại này, nhất là của Thái Y Viện triều Nguyễn đang còn lưu giữ trong các kho tư liệu khắp cả nước ở các thư viện nhà nước hay gia đình.

Trong những năm qua, các hoạt động sưu tầm, biên dịch và triển khai ứng dụng các bài thuốc và các phương pháp chữa bệnh, bảo vệ và chăm sóc sức khỏe của y học cổ truyền Việt Nam nói chung và của Thái Y Viện nói riêng còn có nhiều hạn chế.

Do vậy, việc sưu tầm, biên dịch, ứng dụng các bài thuốc Thái Y Viện là thực hiện tốt chủ trương của Nhà nước và của Trung ương Hội Đông y Việt Nam về bảo tồn phát huy, phát triển nền y học cổ truyền đặc sắc của Thừa Thiên Huế nói riêng và của Việt Nam nói chung. Hội Đông Y Thừa Thiên Huế là nơi gắn liền sự hình thành của Châu bản, cũng là nơi có nhu cầu to lớn trong việc khai thác, phát huy giá trị y học trong Châu bản. Vì vậy để khai thác, phát huy giá trị là việc làm hết sức cần thiết và phù hợp. Và đây cũng là một phương cách hữu hiệu để tôn vinh giá trị của di sản Châu bản ngay tại nơi nó được sinh ra.

Kinh Tế Và Xã Hội Việt Nam Dưới Các Vua Triều Nguyễn

Ra đời trong những năm 60-70 của thế kỷ XX, thời điểm các sử gia vẫn dành nhiều mối quan tâm đến diễn biến chính trị qua các triều đại lịch sử, những sự kiện xoay quanh các nhân vật nổi tiếng như hoàng đế của các triều đại, mà thực sự đánh giá đúng mức tới các vấn đề kinh tế và xã hội cũng như đến chính người dân thường trong cuộc sống hằng ngày của họ, cuốn sách Kinh tế và xã hội Việt Nam dưới các vua triều Nguyễn được xem như tác phẩm tiên phong tiếp cận vấn đề kinh tế và xã hội trong nghiên cứu sử học.

Dù không đề cập tất cả mọi khía cạnh của kinh tế và xã hội Việt Nam, Kinh tế và xã hội Việt Nam dưới các vua triều Nguyễn cũng đã đặt một trong những viên gạch đầu tiên cho sự hiểu biết sâu rộng hơn về lịch sử Việt Nam trong thế kỷ XIX, một lịch sử toàn diện, không còn tự giới hạn trong phạm vi những sự kiện chính trị. Bởi suy cho cùng thì cơ cấu kinh tế căn cứ trên cách thức sản xuất cũng quy định một phần lớn các vấn đề của một quốc gia, một dân tộc như các thể chế chính trị và pháp luật, các hoạt động tinh thần, các tín ngưỡng tôn giáo.

Tổ Chức Phòng Thủ Và Hoạt Động Bảo Vệ Vùng Biển Miền Trung Dưới Triều Nguyễn Giai Đoạn 1802 – 1885

Trong những năm gần đây, mặc dù có khá nhiều các chuyên gia trong nước và quốc tế quan tâm nghiên cứu về lịch sử chủ quyền của Việt Nam tại hai quần đảo Hoàng Sa – Trường Sa, nhưng dường như chưa có mấy tác giả đi sâu nghiên cứu hệ thống phòng thủ, công tác tuần tra, kiểm soát và các hoạt động bảo vệ vùng biển vốn được các vương triều phong kiến độc lập của nhà Nguyễn triển khai thường xuyên, liên tục. Cuốn sách Tổ chức phòng thủ và hoạt động bảo vệ vùng biển miền Trung dưới triều Nguyễn giai đoạn 1802 – 1885 của TS. Lê Tiến Công mà bạn đọc đang có trong tay là công trình nghiên cứu khoa học độc lập đầu tiên về vấn đề này.

–

Đây là công trình đầu tiên nghiên cứu đầy đủ và toàn diện về công cuộc tổ chức phòng thủ và hoạt động bảo vệ vùng biển đảo miền Trung Việt Nam dưới triều Nguyễn, giai đoạn 1802 – 1885, khi triều Nguyễn là một triều đại phong kiến độc lập đang đứng trước nguy cơ bị tấn công xâm lược từ phía biển của đế quốc thực dân phương Tây có trang bị vũ khí, phương tiện và kỹ thuật vượt trội.

Quyết tâm bảo vệ trọn vẹn chủ quyền quốc gia lãnh thổ, lãnh hải của nhà Nguyễn thể hiện trước hết ở việc đẩy mạnh các hoạt động thực thi chủ quyền ở quần đảo Hoàng Sa và quần đảo Trường Sa lên đỉnh cao nhất của thời trung đại; đồng thời là các hoạt động kiểm tra, kiểm soát, chống cướp biển, cứu hộ, cứu nạn, chống ngoại xâm bảo vệ chủ quyền quốc gia lãnh thổ, lãnh hải của triều Nguyễn. Tác giả còn đi xa hơn khi đi phân tích, đánh giá những thành công và cả những mặt chưa thành công của công cuộc phòng thủ, bảo vệ chủ quyền và rút ra những bài học có thể vận dụng vào trong công cuộc xây dựng, bảo vệ biển đảo và đất nước hiện nay.

Nguyễn Quang Ngọc

Định Chế Pháp Luật Và Tố Tụng Triều Nguyễn (1802-1885)

Trong lịch sử Việt Nam, triều Nguyễn là triều đại phong kiến cuối cùng, đã thống trị đất nước hơn hai phần ba thế kỷ. Với đặc điểm lịch sử đó, triều Nguyễn đã học tập và đúc kết được nhiều kinh nghiệm về quản lý đất nước do các triều đại trước để lại. Những định chế pháp luật của Việt Nam dưới triều Nguyễn, vì thế, là một nền pháp chế tương đối hoàn chỉnh.

Việc nghiên cứu về chế định pháp luật ở Việt Nam dưới triều Nguyễn giúp chúng ta có một cái nhìn khái quát về nền pháp luật thực định của triều đại này thế kỷ XIX, cùng với những giá trị và đóng góp của nó đối với lịch sử dân tộc Việt Nam.

Tư Tưởng Canh Tân Đất Nước Dưới Triều Nguyễn

Nghiên cứu trào lưu canh tân đất nước dưới triều Nguyễn (nửa sau thế kỷ XIX) đã thu hút nhiều học giả, nhà nghiên cứu trong và ngoài nước. Đã có nhiều công trình nghiên cứu, nhiều hội thảo khoa học tập trung phân tích, đánh giá những đóng góp cũng như các mặt hạn chế về từng nhà canh tân.

Song nhìn nhận hệ tư tưởng yêu nước thuộc trào lưu canh tân, cải cách đất nước dưới triều Nguyễn và vai trò, trách nhiệm của triều Nguyễn đối với dòng chảy yêu nước mới mẻ này, cho đến nay vẫn là một chủ đề nghiên cứu hấp dẫn..

Theo Dòng Triều Nguyễn

Tác giả Tôn Thất Thọ xuất thân là một nhà giáo, nguyên là Hiệu trưởng trường Trung học sơ sở ở Bình Phước, anh còn có bút danh Tôn Châu Quân, cộng tác viên th ường xuyên của tạp chí Xưa và Nay trong hơn mười năm qua. Tính đến nay, số bài viết của anh trên tạp chí đã vượt qua con số 100. Hầu hết các bài viết đều ngắn gọn, nhưng súc tích, chứa đựng nhiều nội dung có tính gợi mở, cũng như chứng minh làm sáng tỏ nhiều vấn đề lịch sử.

Viết về đề tài lịch sử của các triều đại không thể không quan tâm đến giai thoại lịch sử. Bởi trong quá khứ và kể cả hiện tại, có những giai thoại lịch sử đã vô tình trở thành sự kiện lịch sử. Nhiều giai thoại được lưu truyền từ đời này sang đời khác, từ đó, được mọi người nhắc đi nhắc lại trên nhiều lĩnh vực, và đến một lúc nào đó, được các nhà nghiên cứu ghi chép lại, thế là giai thoại đã trở thành sự kiện, mặc dù các nội dung đó không dựa trên một chứng cứ khoa học, hoặc tư liệu lịch sử nào. Các giai thoại như “Câu chuyện lá cờ khăn gói”, “Cây đèn treo ngược”, “Vua quan triều Nguyễn cho than đá là quái vật”,… cũng như một số ghi chép liên quan đến Lê Văn Duyệt, Phan Thanh Giản, Phan Đình Phùng… đều nằm trong thực trạng đó. Với nguồn tài liệu phong phú từ tủ sách gia đình, cũng như sự hỗ trợ của nhiều nhà nghiên cứu, biên khảo, bạn bè,… tác giả đã tập hợp, kết nối nhiều nguồn tư liệu khác nhau, và bằng phương pháp tư duy khoa học theo đặc trưng bộ môn, người viết đã chứng minh và trả lại sự thật trong nhiều trường hợp thường được gọi là giai thoại lịch sử.

Lời kết

Triều Nguyễn là một thời kỳ quan trọng trong lịch sử Việt Nam, được đánh dấu bằng những thay đổi to lớn về chính trị, văn hóa và xã hội. 11 được đề cập trong bài viết này cung cấp những hiểu biết có giá trị về các khía cạnh khác nhau của triều Nguyễn, từ sự trỗi dậy quyền lực cho đến sự sụp đổ cuối cùng.