7 sách hay về địa chính trị với những phân tích sắc bén về vấn đề chính trị thế giới.

Trong một thế giới ngày càng kết nối với nhau, sự hiểu biết địa chính trị đã trở nên cần thiết. Cho dù bạn là sinh viên, chuyên gia hay chỉ đơn giản là một người quan tâm đến các vấn đề toàn cầu, sách có thể là một nguồn tài nguyên vô giá để mở rộng kiến thức của bạn về chủ đề này.

Địa Chính Trị Trong Chiến Lược Và Chính Sách Phát Triển Quốc Gia

Vào đầu thế kỷ 20, thuật ngữ “địa chính trị” được đặt ra để mô tả nghệ thuật và phương pháp sử dụng quyền lực hoặc ảnh hưởng chính trị đối với một lãnh thổ cụ thể. Thuật ngữ này nhanh chóng trở nên phổ biến trong giới khoa học chính trị, nhà địa lý, nhà sử học, nhà môi trường học và nhà xã hội học; nhiều quốc gia đã thành lập các viện nghiên cứu địa chính trị và các học thuyết địa chính trị đã ảnh hưởng đáng kể đến chính sách đối nội và đối ngoại của nhiều quốc gia.

Tuy nhiên, ở Việt Nam thời gian qua, địa chính trị vẫn chưa được coi là một chuyên ngành khoa học, nên chưa được đầu tư nghiên cứu một cách thỏa đáng. Địa chính trị chỉ được nhiều người quan tâm trong thời gian gần đây, nhất là từ khi biển Đông trở thành vấn đề thời sự của nước ta, của khu vực và nhiều nước trên thế giới.

Đáp ứng yêu cầu thực tiễn đặt ra, cuốn sách Địa Chính Trị Trong Chiến Lược Và Chính Sách Phát Triển Quốc Gia đã được xuất bản nhằm hệ thống hóa lại các quan điểm và lý thuyết địa chính trị, làm rõ bản chất và vị thế khoa học của bộ môn địa chính trị, từ đó đưa ra một cái nhìn đúng đắn về lĩnh vực này.

Địa Chính Trị – Klaus Dodds

1.Tác giả

Klaus Dodds là Giáo sư về Địa chính trị tại Royal Hollway, Đại học Tổng hợp London, nơi ông đồng thời là Giám đốc Nhóm Nghiên cứu Chính trị & Môi trường. Lĩnh vực quan tâm chủ yếu là Địa chính trị và quản trị quốc tế đối với Nam Cực (Antarctic). Ông đã cho xuất bản một số cuốn như: Địa chính trị toàn cầu: Một Giới thiệu có Phê phán (2005) và Khối băng Hồng: Nước Anh và Đế chế Nam Đại Tây Dương (2002). Tháng 11 năm 2005 ông được trao Giải thưởng Philip Leverhulme vì những thành công nghiên cứu trong lĩnh vực Địa chính trị học và Địa lí học Chính trị.

2. Tác phẩm

Địa chính trị không chỉ hàm chứa những khái niệm, quan điểm, chủ thuyết, thế giới quan hay nhân sinh quan, vốn có thể chỉ để nghe hay để đọc; Nó là một kiểu “môi trường hành động” do vô số nhân vật, cộng đồng, quốc gia-dân tộc và nhiều tổ chức quốc tế và phong trào quần chúng đầy sức mạnh, kể cả các “tin tặc”, từ xưa đến đã và đang diễn ra, cả trong “bóng tối của lịch sử”, cả “giữa chiến trường” hay “trên bàn thỏa hiệp”, trên “màn ảnh”, “trận bóng đá”, “internet”, với vô số những “bloggings” đầy nhiệt huyết.”

Trật Tự Thế Giới Mới Thứ Hai – Những Vấn Đề Địa – Chính Trị Nan Giải

Cuốn sách Trật Tự Thế Giới Mới Thứ Hai – Những Vấn Đề Địa – Chính Trị Nan Giải đề cập đến chủ đề nóng hổi: quá trình địa – chính trị phân chia lại thế giới dưới tác động của cuộc khủng hoảng kinh tế toàn cầu. Với ngòi bút sắc sảo, tác giả đã tập trung phân tích sự đối đầu giữa các quốc gia, luận giải sự biến mất một cách căn bản trên thực tiễn các khối chính trị trên thế giới, đưa ra những dự đoán về một kỉ nguyên mới của thế giới được đánh dấu bằng một cuộc cạnh tranh khốc liệt trên nhiều mức độ khác nhau.

Tác giả cũng cố gắng luận giải đối với hàng loạt câu hỏi: Ai là người có lợi nếu xảy ra thảm họa kinh tế toàn cầu? Ai sẽ tháo gỡ những bế tắc về chính trị và kinh tế thế kỉ XXI? Sự sụp đổ của giới cầm quyền chính trị thế giới dẫn đến điều gì? Thế giới đi về đâu? Có diễn ra trật tự thế giới mới không? Ai sẽ là người thiết lập nên trật tự thế giới mới?…

Cuốn sách đặc biệt hữu ích đối với các nhà hoạch định chính sách, các nhà nghiên cứu, học giả, các chính trị gia, giảng viên, sinh viên chuyên ngành lịch sử, quan hệ quốc tế và những ai quan tâm đến vấn đề này.

Đất Nước Việt Nam Qua Các Đời

Đào Duy Anh là một nhà bách khoa thư đích thực. Lấy sử học làm lẽ sống, nhưng ông đã đồng thời quan tâm đến địa lý học lịch sử bởi nó bổ trợ thiết yếu cho nền sử học nước nhà. Đó là lý do ra đời của công trình nghiên cứu địa lý học lịch sử nổi tiếng – Đất nước Việt Nam qua các đời.

Công trình này tập trung nghiên cứu địa lý hành chính để nhận định cương vực của nước Việt Nam và vị trí các khu vực hành chính trải qua các đời, từ thời Văn Lang, Âu Lạc, qua thời kỳ Bắc thuộc, trải đến thời tự chủ và cho đến thời nhà Nguyễn. Với công tác nghiên cứu công phu, khối lượng sách tham khảo đồ sộ, Đào Duy Anh đã vẽ nên bức tranh rộng lớn, mô tả sự phát triển và biến đổi của lãnh thổ Việt Nam kéo dài suốt gần hai thiên niên kỷ, khiến công trình trở thành một nghiên cứu đầy đủ nhất, hệ thống nhất về lãnh thổ Việt Nam trong thế kỷ XX.

Đất nước Việt Nam qua các đời và các công trình khác cùng chuyên ngành đã xác lập vị trí của Đào Duy Anh là một nhà địa lý học lịch sử tiêu biểu nhất cho đến nay, là người khơi mở và truyền cảm hứng cho sự phát triển chuyên ngành này ở Việt Nam.

Trật Tự Thế Giới – Henry Kissinger

Trong tác phẩm, Kissinger xuất phát từ Hòa ước Westphalia để phân tích về tương quan giữa các nước, chủ yếu là các cường quốc và các khu vực giữ một vai trò đặc biệt đối với bức tranh địa chính trị thế giới, với những khác biệt trong thế giới quan và vị trí địa lý đã ảnh hưởng đến chính sách ngoại giao của mỗi nước như thế nào

. Tác giả dành chương cuối (chương 9) để bàn về vấn đề toàn cầu hoá trong thời đại khoa học công nghệ, đặc biệt là tin học và truyền thông đại chúng lan tràn đã tác động mạnh mẽ đến dư luận, các nhà lãnh đạo và các quyết định chính trị hiện nay.

Theo cách nhìn của Kissinger thì trật tự thế giới ngày nay cần được đặt trên hai yếu tố căn bản:

• 1. Nguyên tắc tôn trọng chủ quyền của mỗi quốc gia có tính chính danh dựa trên căn bản của các hiệp ước và tổ chức quốc tế;
• 2. Và để đảm bảo duy trì hòa bình và ổn định trên thế giới cũng như các khu vực, cần phải dựa trên một sự cân bằng quyền lực mà chủ yếu phụ thuộc vào các cường quốc thế giới và khu vực.

Để có một trật tự quốc tế tồn tại và bền vững, Kissinger cho rằng nó phải liên quan đến “quyền lực có tính chính danh.” Tới cuối cùng, Kissinger, con người thực tế và nổi tiếng, lại có vẻ duy tâm đến mức ngạc nhiên. Thậm chí khi có những sự xung đột giữa các giá trị Mỹ và các mục tiêu khác, ông khích lệ chúng ta hãy tiếp tục đứng lên vì những giá trị đó, không lẩn tránh; đi đầu trong việc trợ giúp các quốc gia dân tộc, các lực lượng chính danh, chứ không chỉ các chính phủ đơn độc, nếu những sự trợ giúp ấy đảm bảo cho cán cân quyền lực có thể chống đỡ trật tự quốc tế, cũng như những giá trị và nguyên tắc của chúng ta có thể được những người khác chấp nhận và hấp dẫn họ.

Địa Chính Trị Của Loài Muỗi – Khái Lược Về Toàn Cầu Hóa

Từ 250 triệu năm trước, muỗi đã có mặt trên Trái đất, vậy nhưng chúng chẳng nán lại lâu la gì: vòng đời trung bình của một con muỗi là 30 ngày. Rất đông đúc (3564 loài), có mặt trên khắp các châu lục, chúng giết người vô tội vạ (750 000 người mỗi năm)! Khi chúng vo ve bên tai ta thì không phải chỉ là để quấy rầy giấc khuya của ta, mà còn là để kể cho chúng ta một câu chuyện : câu chuyện về những đường biên giới bị xóa nhòa, về những đột biến không ngừng, về những cuộc chiến đấu để sinh tồn. Và đặc biệt là câu chuyện tay ba giữa muỗi, ký sinh trùng và con mồi (chính là chúng ta).

Câu chuyện của loài muỗi trong bối cảnh toàn cầu hóa được Erik Orsenna kể lại một cách hài hước và vô cùng chi tiết khiến độc giả vừa sợ hãi trước những căn bệnh do loài vật bé nhỏ này lây truyền, vừa thán phục trước khả năng thích ứng thông minh tuyệt vời của chúng để sinh tồn.

Sự Minh Định Của Địa Lý

Cuốn sách Sự minh định của địa lý của tác giả người Mỹ Robert D. Kaplan được xuất bản lần đầu tiên vào năm 2012 (New York, Random House, 2012) với phụ đề đầy đủ là Bản đồ nói với chúng ta điều gì về những cuộc xung đột sắp tới và cuộc chiến đấu chống lại số phận, tái bản vào năm 2013 có bổ sung thêm một Lời bạt quan trọng với tiêu đề Biên giới thay thế cho ranh giới.

Là giáo sư tại Học viện Hải quân Annapolis, R. Kaplan cũng là thành viên của Hội đồng Quốc phòng Hoa Kỳ từ 2009 đến 2011. Sự trải nghiệm và kinh nghiệm của ông với tư cách một nhà báo trên khắp các nẻo đường thế giới cùng những hiểu biết trong lĩnh vực Khoa học Chính trị đã giúp ông trở thành một chuyên gia về địa chính trị thường xuyên được Lầu Năm góc tham khảo ý kiến.

Trong cuốn sách, đầu tiên, tác giả điểm lại lý thuyết địa chính trị của Alfred Thayer Mahan, Halford J. Mackinder và Nicholas J. Spykman. Tác giả nêu ý kiến: ngày nay người ta không còn có thể khẳng định rằng chiều kích địa lý đã không còn ý nghĩa, như có người đã từng khẳng định sau sự kiện Bức tường Berlin sụp đổ. Theo ông, thực ra địa lý chưa từng bị bỏ qua, nhưng dường như nó đã bị lãng quên và ai đó đã đưa ra định đề, theo đó việc cho rằng công nghệ đã xóa bỏ địa lý chỉ là một ý kiến mơ hồ. Tuy nhiên, tác giả cũng cảnh báo về mối nguy của việc suy tôn quá mức vai trò của địa lý, bởi vì tuy nó có ảnh hưởng đến các sự kiện, nhưng theo cách xác suất, tức là không hoàn toàn quyết định được chúng.

Tiếp đó, R. Kaplan nhấn mạnh một nội dung mang tính luận giải độc đáo những đặc điểm của nước Nga và người Nga. Theo ông, do không có những đường biên giới biển ấm và ổn định, nên nước này rơi vào tình thế không yên ổn với các nước láng giềng. Đã mấy trăm năm nay, nước Nga mơ ước sở hữu những cảng biển nước ấm, không bị đóng băng về mùa đông…, mà có lẽ quân cảng Sevastopol cũng nằm trong số những giấc mơ ấy. Một nhận xét mang tính Quyết định luận khác, nhưng cũng đáng được suy ngẫm, là ảnh hưởng sâu sắc của khí hậu lục địa khắc nghiệt và hình thể của lãnh thổ đối với tính khí người Nga và lịch sử nước Nga.

Ở phần tiếp theo, cuốn sách trình bày một vấn đề nóng hổi của thời đại, được nhìn từ cách tiếp cận theo dài hạn, dồn nén trong một chương duy nhất dài 36 trang: “Braudel, Mexico và tầm nhìn chiến lược”. Theo quan điểm này, các lực gây tác động của địa lý hợp sức tạo ra những khuynh hướng lớn trong lịch sử đôi khi diễn ra suốt nhiều thế kỷ. Vận dụng luận thuyết với khái niệm dài hạn, tác giả tìm cách giải thích rằng Hoa Kỳ đang bị đe dọa bởi Mexico và 111 triệu cư dân của nó.

Xuyên suốt cả công trình này, R. Kaplan nhắc nhớ không ngừng và tuyên truyền cho một khái niệm rất kinh điển về địa lý và hoàn cảnh địa lý, bao gồm những sự kết hợp khác nhau của mấy yếu tố chủ chốt là không gian, hình thể địa hình, vị trí theo vĩ độ, và trùm lên tất cả là khung cảnh tự nhiên được thể hiện qua các bản đồ tự nhiên. Đó là hai khái niệm gắn bó chặt chẽ với nhau: vai trò của hoàn cảnh địa lý theo hướng Quyết định luận địa lý và vấn đề địa chính trị thể hiện qua cuộc đấu tranh giành quyền lực giữa các quốc gia, các cường quốc và các vùng địa chính trị.

Dường như tác giả muốn cố kiểm tra xem liệu các thuyết về Vùng đất Trái tim Đại lục Á-Âu (Heartland trong sơ đồ Mackinder), về Miền Duyên hải phía nam Đại lục Á-Âu (Rimland trong sơ đồ Spykman) và về Sức mạnh Biển trong sơ đồ Mahan có còn phù hợp để vận dụng cho những vùng miền địa chính trị chủ chốt của hành tinh chúng ta trong thế kỷ XXI, nhất là gắn với vòng cung nóng bỏng vì khủng hoảng từ vùng đất Maghreb tới tiểu lục địa Ấn Độ và châu Á nói chung.

Cuốn sách này đã tạo cớ để mở ra một cánh cửa cho sự phê phán. Phần cuối công trình có nội dung gây tranh cãi nhiều nhất, rất điển hình cho một dạng suy lý về địa chính trị. Nó được đón nhận rất khác nhau.

Henry Kissinger thì coi đây là “một cuốn sách kỳ diệu”, trong khi các tác giả trường phái Pháp thì có khuynh hướng phê phán, chê bai, thậm chí có người không ngần ngại cho rằng đây là một mớ những điều mâu thuẫn! Đánh giá sau cùng thế nào xin dành quyền phán xét cho bạn đọc.

Lời kết

7 cuốn sách này cung cấp một khám phá toàn diện và sâu sắc về thế giới địa chính trị phức tạp. Từ những phân tích lịch sử đến nghiên cứu trường hợp đương đại, những văn bản này đưa ra những quan điểm có giá trị về quan hệ quốc tế, động lực quyền lực và xung đột toàn cầu.