Sao Biển Và Nhện

Giới thiệu sách

Nếu bạn cắt đầu của một con nhện, thì nó sẽ chết. Nhưng sao biển không có đầu, và nếu bạn cắt một trong những cái chân của nó, cái chân này sẽ nhanh chóng phát triển thành một con sao biển mới!

Các tổ chức sao biển như Wikipedia, craigslist, Skype hay eBay đã làm thay đổi cả bộ mặt thế giới. Liệu còn có cấu trúc nào thành công được hơn cấu trúc sao biển hay không? Và có cách nào đương đầu với những tổ chức sao biển hay không?

[taq_review]

Trích dẫn

Không một người bạn London nào có thể nghĩ rằng Granville Sharp – một luật sư, một nhạc sĩ đầy tài năng – sắp sửa làm thay đổi cả thế giới. Cũng không ai nghĩ rằng một nhóm những kẻ ngoại đạo lại có thể nắm giữ những quyền lực chưa từng thấy, hay một nhóm nhỏ kiểu như AA lại có thể thay đổi những luật lệ của một đế chế vĩ đại nhất mọi thời đại.

Như Adam Hochschild đã mô tả trong cuốn sách của ông, Bury the Chains [1] , mọi sự bắt đầu vào năm 1756. Cuộc đời của Granville Sharp không hề tầm thường. Ông chơi kèn clarinet, sáo, kèn ô-boa, trống két và đàn hạc trong dàn nhạc giao hưởng gia đình gồm 12 thành viên thường xuyên biểu diễn trên một chiếc xà lan lênh đênh sóng nước. Sharp không đi tìm vụ án, mà vụ án tự tìm đến với ông trong hình hài Jonathan Strong, một cậu bé nô lệ 16 tuổi bị ông chủ đánh đập gần chết. Nhưng Strong đã sống sót và được anh trai của Sharp – vốn là một bác sĩ – chạy chữa thuốc men.

Và rồi Strong dần hồi phục. Với sự giúp đỡ của hai anh em Sharp, cậu bắt đầu có được một cuộc sống tốt hơn. Nhưng cậu vẫn bị coi là tài sản sở hữu của ông chủ cũ. Hai năm sau, người chủ gặp lại Strong, lúc này đã khoẻ mạnh và có thể làm việc, hắn liền cố gắng giành lại chàng trai trẻ. Sharp cảm thấy rất phẫn nộ trước sự thể quá bất công này. Làm sao một chàng trai như Jonathan Strong, có quyết tâm sống đến thế, có một ý chí mạnh mẽ vượt qua cái chết đến thế, lại bị coi như một thứ đồ vật sở hữu. Ông phải làm gì đó để giúp Strong, và rồi ông đồng ý đại diện cho cậu trước tòa. Cuối cùng thì vụ án cũng kết thúc: Strong suýt nữa bị bán sang Mỹ nhưng Sharp đã giành được tự do cho cậu. Vụ án này đã vĩnh viễn làm thay đổi cuộc đời Sharp. Rất nhanh sau đó, nhiều nô lệ tìm đến ông xin lời khuyên. Và ông quyết định sẽ phải tìm cách bãi bỏ chế độ nô lệ.

Quan điểm của Sharp khiến ông bị cô lập. Hầu hết mọi người đều thấy chẳng có vấn đề gì với chế độ nô lệ cả. Ðó là một thực tế đã tồn tại còn lâu đời hơn cả đế chế La Mã. Chế độ nô lệ không chỉ được mọi người ủng hộ mà còn có cả một nền công nghiệp hậu thuẫn. Bởi vào thời điểm đó, ngành công nghiệp sản xuất mía đường là một trong những ngành công nghiệp hàng đầu thế giới. Lợi nhuận khổng lồ thu được từ ngành này khiến các ngành công nghiệp khác trở nên nhỏ bé. Mà sự tồn tại của ngành mía đường thì phụ thuộc rất nhiều vào chế độ nô lệ. Cho nên khi Sharp viết những tờ rơi nói về sự bất công và đối xử tàn tệ mà những nô lệ phải chịu trên những chuyến tàu chở hàng, ngành công nghiệp mía đường bèn tuyên bố rằng thật ra những chuyến đi đó là thời gian tuyệt vời nhất trong đời một người châu Phi. Và khi những người chống lại chế độ nô lệ tổ chức các cuộc tẩy chay ngành mía đường, thì ngành này cảnh báo mọi người rằng việc không ăn đường sẽ không tốt cho răng. Cho nên nói rằng Sharp sẽ phải đương đầu với một cuộc chiến rất khó khăn là vẫn còn nhẹ lắm.

Khi Sharp mới bắt đầu chiến dịch, ông không có chút quyền lực nào. Quan điểm của ông đi ngược lại với cảm tính của công chúng, và ông lại đang đối đầu với những công việc kinh doanh rất được mọi người chú ý. Tuy thế ông vẫn bắt đầu cuộc vận động của mình. Ông tiếp tục đấu tranh cho quyền tự do của những nô lệ trước tòa, viết và phân phát các bài viết về bãi bỏ chế độ nô lệ. Và ông nói về vấn đề này với tất cả những người mà ông gặp. Sau 18 năm, Sharp đã đạt được những tiến bộ nhất định trong chiến dịch của mình. Nhưng mọi việc chỉ thực sự cất cánh khi ông gặp những tín đồ Quaker [2] . Vào thế kỷ 18, những tín đồ Quaker cũng giống như những tín đồ Hare Krishna [3] ngày nay. Họ là một nhóm tôn giáo tách biệt và thường bị chế giễu vì những thói quen lập dị (chẳng hạn như không bao giờ bỏ mũ ra khi chào, gọi nhau bằng “đạo hữu” thay vì “anh bạn”). Nhưng không giống như Hare Krishna, nhóm Quaker không phân chia cấp bậc, không có các linh mục nghiêm nghị hay các địa vị cao cấp hơn. Những cuộc họp Quaker thường bắt đầu trong im lặng, và sau đó những ai có việc cần trình bày có thể nói bao lâu tuỳ thích. Họ tin rằng mỗi người đều có “ánh sáng bên trong” và cần được đối xử một cách công bằng. Vì thế chắc chắn họ sẽ phản đối lại chế độ nô lệ. Mặc dù Sharp không phải là một tín đồ Quaker nhưng ông cũng tham gia một nhóm Quaker nhỏ. Nó được tổ chức như một tập hợp – nhân tố đầu tiên trong năm nền tảng quan trọng của một tổ chức phân tán.

Một tổ chức phân tán đứng trên năm chân. Giống như loài sao biển, nếu mất đi một hoặc hai chân nó vẫn có thể sống được. Nhưng nếu cả năm chân cùng phối hợp với nhau, thì một tổ chức phân tán sẽ thực sự cất cánh bay.

Chân thứ 1: Tổ hợp

Tổ hợp rất quan trọng đối với hầu hết các tổ chức phân tán. Ví dụ như người Apache, họ sống rải rác khắp vùng Tây Nam theo từng nhóm nhỏ, không phân chia cấp bậc. Dù cùng chung di sản và truyền thống văn hóa nhưng mỗi nhóm lại duy trì những thói quen và nguyên tắc sống khác nhau. Mỗi nhóm như vậy lập thành một tổ hợp: độc lập và tự quản.

Nhưng để được làm thành viên trong một tổ hợp Apache không phải dễ. Cách duy nhất để một người bên ngoài tham gia vào tổ hợp đó là phải được chấp nhận trong chiến đấu. Và một khi đã được chấp nhận, thành viên đó sẽ được coi như một người Apache thực thụ, dù là con đẻ, con nuôi hay tù binh. Ðó chính là đặc điểm của một tổ hợp: khi đã tham gia thì bạn bình đẳng với tất cả những người khác. Và sau đó tuỳ bạn sẽ cống hiến cho tổ hợp trong khả năng tốt nhất của mình.

Trong thời đại của những người Apache, liên lạc giữa các cộng đồng thực sự khó khăn, và việc trao đổi thông tin phải mất vài ngày, thậm chí hàng tuần. Nhưng sự ra đời của điện thoại cùng các phương tiện vận chuyển giá rẻ đã khiến cho việc này trở nên nhanh chóng. Trước khi có Internet, tổ hợp phải gắn với một địa điểm nào đó. Mọi người có thể tham gia một tổ hợp AA, nhưng muốn thế họ phải có mặt ở buổi họp các thành viên. Sự ra đời của Internet cho phép các tổ hợp có thể mang tính ảo nhiều hơn. Các thành viên có thể tham gia từ xa bằng máy tính của mình, không cần phải bước chân ra khỏi cửa.

Những rào cản của việc thành lập cũng như tham gia một tổ hợp ảo như vậy ngày càng được hạ thấp. Việc tham gia vào một tổ hợp quá dễ dàng và trơn tru, đến nỗi chính chúng ta cũng không nhận ra rằng hầu hết chúng ta đều là thành viên của một nhóm phân tán hay đại loại thế. Ví dụ như danh sách craigslist chẳng hạn, nếu bạn đọc quảng cáo, đăng lên một tin hay liên hệ với người bán hàng thì bạn đã trở thành một phần của tổ hợp craigslist ảo đó rồi. Ðó không phải là một nhóm người gắn chặt với nhau, nhưng tính cộng đồng và hỗ trợ lẫn nhau thì vẫn thế. Trang web này có rất nhiều những tổ hợp như vậy, mỗi tổ hợp hình thành trên một công đồng trung tâm, chẳng hạn như. craigslist San Francisco, craigslist New York …

Không giống như những tổ hợp Apache, bất cứ ai cũng có thể tham gia hoặc đóng góp cho những tổ chức như Wikipedia. Khi mang tính ảo, các tổ hợp sẽ trở nên vô định hình và khó nhận biết hơn. Không còn những nhóm người dùng Wikipedia ngồi họp với nhau trong một căn phòng ở đâu đó nữa. Thay vào đó, các thành viên của mỗi tổ hợp sẽ cùng đóng góp xây dựng cho một bài viết nào đó. Một vài thành viên viết bài luận, những người khác chỉnh sửa đôi chút, số khác làm cho nó trở nên bắt mắt hơn. Quan hệ giữa các thành viên ở đây khá lỏng lẻo. Không giống như những tổ hợp người Apache với các thành viên sống cùng nhau 24/7, các tổ hợp ảo rất “phù du”. Không chia sẻ với nhau từng giây từng phút nên sự ràng buộc giữa các thành viên của một tổ hợp ảo không chắc chắn lắm. Một người Apache sẽ làm tất cả để bảo vệ đồng đội của mình, thậm chí hy sinh cả tính mạng. Nhưng các thành viên của craigslist thì sẽ không sống chết vì nhau.

Các tổ hợp ảo cũng ngày càng đông thành viên hơn so với các tổ hợp kiểu cũ – như AA chẳng hạn, khi mà số lượng thành viên còn bị giới hạn bởi kích thước của một căn phòng. Ngày nay một tổ hợp có thể không giới hạn số lượng thành viên tham gia. Nhưng cái gì cũng có mặt trái của nó. Một mặt, rất dễ để tham gia vào các tổ hợp ảo, và với số lượng lớn ta có được sự đa dạng. Nhưng mặt khác, khi số lượng thành viên vượt quá con số 14, sự gắn bó sẽ không còn. Các thành viên trở nên ẩn danh hơn. Ðiều đó bật đèn xanh cho những kẻ ăn theo hay thậm chí là những kẻ phá hoại. Bởi không còn ai phải nỗ lực hết sức mình. Các thành viên eMule có thể download các bản nhạc ngày này qua ngày khác mà không cần đóng góp một bài nào. Cũng như thế, cũng dễ phá hoại trang của Quadell trên Wikipedia hơn khi bạn không bao giờ phải gặp anh ta ở ngoài đời.

Bạn đọc cảm nhận

Vo Chinh

Tổ chức nào cũng cần phải có lãnh đạo, ai cũng biết điều đó. Nhưng có lẽ ít ai biết có một số tổ chức không cần lãnh đạo, mà vẫn hoạt động tốt, có khi còn rất tốt nữa, đó là những gì mà cuốn sách Sao biển và nhện đề cập. Tổ chức có lãnh đạo giống như con nhện với cái đầu điều khiển nhiều chân của nó. Còn tổ chức không có lãnh đạo giống sao biển, không có đầu làm trung tâm. Do đó, “nếu bạn cắt mất đầu của một con nhện, nó sẽ chết. Nhưng sao biển không có đầu và nếu bạn cắt một trong những cái chân của nó, cái chân này sẽ nhanh chóng tái sinh.” Cuốn sách đã chứng minh những lợi ích của những tổ chức như sao biển, khiến mỗi người được tự do và vui thích khi đóng góp, cống hiến cho tổ chức mà không có bất kỳ ràng buộc nào. Sao biển có thể nói là mô hình rất hay, đi ngược với truyền thống và có tính lây lan rất nhanh, nhưng ngược lại, nếu tổ chức tập hợp những thành viên tiêu cực thì đây quả thật là vấn đề rất đáng báo động.

Cách viết rõ ràng, mạch lạc và lôi cuốn, thật đúng phong cách Mỹ.

Mai Ngo

Bìa sách xám xịt, nhàm chán, chẳng hấp dẫn gì cả, nhưng nội dung của nó thì vô cùng hữu ích ngoài mong đợi của tôi. Cuốn sách viết về 2 dạng tổ chức – nhện (tập trung quyền lực) và sao biển (phân tán). Sách lấy những ví dụ rất hiện đại, gần gũi, như Wikipedia,… để phân tích sức mạnh của những tổ chức sao biển, tại sao nó có thể tồn tại và phát triển mạnh mẽ dù những con người tham gia vào nó không nhận được lợi nhuận vật chất nào. Cuốn sách đầy tính triết lý nhưng viết rất rõ ràng, mạch lạc, dễ hiểu và vô cùng hứng thú.

Tử Nghi

Mỗi khi đọc cái gì hay, mình cảm nhận dưới da đầu mấy tế bào thần kinh đang chạy nhanh khủng khiếp, máu như sôi lên và khắp tay chân nổi da gà. Đó là cảm nhận về cuốn sách này.

Hãy bàn về nhận thức: tác giả không chỉ đưa ra phân tích lịch sử và các sự kiện nổi bật trong kinh tế để minh chứng cho sức mạnh của sự phân tán mà còn khảo sát và nhận định sâu sắc về lợi hại của phân quyền trong quản lý.

Những điều tác giả đề cập đến khiến mình phải nghĩ ngợi thật nhiều về phân quyền trong đời sống hàng ngày, tự chiêm nghiệm và rút ra bài học : Cũng nên phân tình cảm cho nhiều đối tượng chứ đừng dồn hết tâm tư cho một người mình yêu thương.

Là nhà quản lý phải đọc cuốn này
Học kinh doanh phải đọc sách này
Sắp kết hôn cũng nên đọc để đừng gia trưởng.
Là thiếu niên cũng cần đọc để phân bố nguồn lực của bản thân cho hợp lý.

Bởi vì phân quyền hay phân tán không chỉ áp dụng cho mỗi kinh doanh hay hành chính. Thực ra bất cứ ai cũng phải làm việc với người khác và hoặc là lãnh đạo hoặc bị lãnh đạo trong nhóm, nên đọc để biết cách quản lý đời mình hiệu quả hơn.