TẤM THẺ GHI Ý TƯỞNG

T

ôi thường tự hỏi làm sao người ta lại có thể vượt qua được thời thơ ấu và niên thiếu, bạn có cảm giác như tôi không? Trẻ con quá liều lĩnh và dám làm quá nhiều chuyện điên rồ đến nỗi chúng ta khó mà biết được làm thế nào chúng có thể vượt qua hết những chuyện đó.

Tôi phải thừa nhận rằng trong những năm đầu đại học, bản thân tôi cũng là một thiếu niên rất dễ nóng giận. Tôi có thể căm giận đủ thứ. Cuộc đời này chẳng làm tôi hài lòng tí nào cả. Nhưng sự tức giận của tôi thường tập trung vào một số điều, chẳng hạn – bố mẹ tôi chẳng làm tôi vừa lòng chút nào. Tôi rất bực mình ngay với những lời dạy bảo và nhắc nhở của bố tôi.

Khả năng tài chính của gia đình có giới hạn nên tôi đành chọn trường đại học ở địa phương và đi xe buýt đến trường mỗi ngày. Một ngày nọ, tôi đã cãi nhau dữ dội với bố tôi. Tôi thấy ông luôn kiểm soát tôi và tôi muốn thoát khỏi điều đó. Ông lại cho tôi là thằng con bất trị và tìm cách khẳng định uy quyền của một người cha. Hai bố con đã nổi giận và nặng lời với nhau. Lúc đó tôi đã vùng chạy ra khỏi nhà và lỡ mất chuyến xe buýt đến trường. Tôi biết rằng chờ chuyến xe buýt kế tiếp sẽ làm tôi bị trễ học. Điều đó càng khiến tôi thêm giận dữ.

Tôi tức tối và mệt mỏi thở dài suốt đoạn đường đến trường. Những ý nghĩ giận dữ về bố tràn ngập trong tâm trí tôi. Giống như nhiều thiếu niên khác, tôi đã suy nghĩ một cách vị kỷ rằng chắc trên đời này không có ông bố nào khủng khiếp như bố tôi và có lẽ chẳng có ai phải chịu đựng sự bất công như tôi thế này. Xét cho cùng thì bố tôi chưa học hết trung học, còn tôi, đường hoàng đã là một sinh viên đại học. Tôi thấy mình hơn hẳn bố. Thế thì sao ông lại dám can thiệp vào cuộc sống và những dự định của tôi?

Khi chạy băng qua sân trường thật rộng để đến lớp, tôi chợt nhận ra rằng mình đã quên làm bài tập mà hôm nay phải nộp: một tấm thẻ ghi ý tưởng.

Tiến sĩ Sidney B. Simon dạy chúng tôi môn học này, ông là một trong số những người thầy lạ lùng nhất của trường. Thầy có những quy tắc rất độc đáo, cách chấm bài cũng rất khác lạ và phương pháp dạy rất linh hoạt. Mọi người thường bàn tán về Tiến sĩ Simon.

Trong buổi học đầu tiên, Giáo sư Simon đã căn dặn: “Vào mỗi thứ Ba hàng tuần, các em phải mang theo một tấm thẻ, ghi tên và ngày tháng vào dòng trên cùng. Phần còn lại các em muốn viết gì tùy ý. Các em có thể viết một ý tưởng, một mối quan tâm, một cảm tưởng, một câu hỏi hay chỉ đơn giản là bất cứ điều gì các em đang nghĩ đến. Đấy chính là cách các em trực tiếp trao đổi với thầy. Thầy đảm bảo là sẽ giữ kín mọi chuyện. Vào thứ Tư thầy sẽ trả lại cho từng người. Thầy sẽ viết ý kiến của thầy lên đó. Nếu là câu hỏi, thầy sẽ dùng hết khả năng của mình để trả lời. Còn nếu là một mối quan tâm, thầy sẽ cố gắng tìm cách đáp ứng một cách tốt nhất. Và hãy nhớ rằng tấm thẻ này là giấy vào lớp của các em cho ngày thứ Ba đấy”.

Vào ngày thứ Ba đầu tiên của khóa học, tôi nghiêm túc mang theo tấm thẻ có viết tên và ngày tháng được ghi cẩn thận ở dòng trên cùng. Rồi tôi ghi thêm: “Mọi thứ lấp lánh không hẳn đã là vàng”. Ngày hôm sau, Tiến sĩ Simon trả lại những tấm thẻ cho cả lớp. Trên thẻ của tôi có dòng chữ được ghi bằng viết chì: “Câu cách ngôn này có ý nghĩa gì đối với em? Câu nói này có quan trọng với em không?”. Lời bình luận này làm tôi băn khoăn. Hình như thầy rất quan tâm đến những tấm thẻ. Tôi thì thực tình không muốn bộc lộ cho thầy biết về mình chút nào.

Một tuần đã trôi qua. Môn học mỗi ngày một giờ. Giáo sư Simon quả thật rất có tài. Thầy dạy bằng cách đặt câu hỏi, đưa ra những vấn đề mà các thầy giáo trước đây của chúng tôi không bao giờ đề cập đến. Thầy khuyến khích chúng tôi suy nghĩ, và suy nghĩ một cách sâu sắc. Những đề tài chính trị, xã hội, những vấn đề về con người đều được thầy đưa ra phân tích tỉ mỉ.

Lúc đầu, tôi cứ tưởng là thầy có ý tuyên truyền để chúng tôi ủng hộ hay chống lại điều gì đó, nhưng thầy Simon không phải là người như thế. Thay vào đó, thầy chỉ yêu cầu chúng tôi suy nghĩ, tìm tòi, nghiên cứu, đặt vấn đề rồi tự mình tìm cách giải đáp. Thật sự tôi càng lúc càng thấy khó chịu. Dù vẫn có một cái gì đấy thú vị, mới mẻ và hấp dẫn trong cách dạy của thầy, nhưng bởi tôi chưa hề biết đến phương pháp này nên không có “chiến thuật đối phó” với thầy. Tôi biết cách tỏ ra sao cho tốt trong lớp tôi: ngồi hàng đầu, nói rõ là mình thích thú với bài giảng của thầy cô, nộp bài được đánh máy sạch sẽ, viết đúng theo mẫu có sẵn, và học thuộc lòng, thuộc lòng, thuộc lòng! Nhưng giờ học này rõ ràng là có sự khác biệt. Tôi không thể nào áp dụng những phương thức cũ kỹ đó nữa.

Rồi đến ngày thứ Ba tiếp theo. Tôi viết trên thẻ của mình: “Đá lăn thì rêu chẳng bám”. Vì không tin tưởng vào thầy nên tôi đã dùng sự hài hước, vốn luôn là vũ khí hữu hiệu nhất để chống lại sự thân mật không mong muốn. Ngày hôm sau tấm thẻ của tôi được trả lại với hàng chữ: “Em có vẻ có khiếu khôi hài. Phải chăng đây là một phần quan trọng trong đời em?”.

Ông ấy muốn gì đây? Có điều gì đang xảy ra vậy? Tôi không thể nhớ ra được có thầy cô nào đã đặc biệt lưu tâm đến tôi từ lúc tôi học tiểu học. Vậy ông thầy này muốn gì đây?

Còn bây giờ, tôi đang chạy thật nhanh dọc theo hành lang, đã trễ mười phút rồi. Đến ngay trước cửa lớp, tôi rút tấm thẻ từ quyển sổ tay rồi viết tên và ghi ngày lên đó. Không biết phải viết gì, tôi chỉ có thể nghĩ đến trận cãi nhau vừa rồi với bố. “Tôi là con của một kẻ ngốc!” Tôi viết xong và lao vội vào lớp. Thầy đang đứng gần cửa và hướng dẫn một cuộc thảo luận. Nhìn thấy tôi, ông với tay lấy tấm thẻ, tôi trao thẻ cho ông và vào ghế ngồi. Ngay khi đến chỗ ngồi, tôi đã cảm thấy vô cùng sợ hãi.

Tôi đã làm gì thế? Tôi đã đưa tấm thẻ đó cho thầy. Trời đất, tôi không hề có ý để lộ điều đó ra. Giờ thì thầy đã biết rõ về sự tức giận của tôi, về bố tôi, về cuộc đời tôi! Tôi không nhớ bất kỳ điều gì về buổi học hôm đó. Tất cả những gì tôi có thể nghĩ đến là tấm thẻ.

Tối đó tôi rất khó ngủ, lòng cứ hồi hộp lo sợ. Những tấm thẻ có thể nói được những gì? Sao tôi lại nói với thầy về bố tôi như thế? Giả sử thầy liên lạc với bố tôi thì sao? Đó có phải là việc của ông ấy không?

Đến sáng thứ Tư, tôi đi học một cách miễn cưỡng. Tôi đến lớp khá sớm và ngồi ở cuối lớp. Buổi học bắt đầu, thầy Simon trả lại các tấm thẻ. Thầy vẫn đặt úp tấm thẻ của tôi xuống bàn như thường lệ. Tôi cầm lên, hầu như không dám lật nó lại.

Khi nhìn vào tấm thẻ, tôi thấy thầy viết: “Thế thì ‘con trai của một người ngốc’ sẽ làm gì trong phần đời còn lại của mình?”. Tôi cảm giác như bị ai đó đấm vào bụng. Tôi đã từng dành nhiều thời giờ la cà trong quán ăn của trường, nói chuyện với các sinh viên khác về những rắc rối mà tôi gặp phải “vì bố mẹ của tôi”. Và họ cũng chia sẻ với tôi những vấn đề tương tự. Không ai dám chịu trách nhiệm về mình cả. Tất cả chúng ta cứ thế “đổ lỗi cho cha mẹ”. Tất cả đều là do lỗi của bố mẹ chúng ta. Nếu làm bài kiểm tra không được, thì là lỗi của mẹ. Nếu không kiếm được việc làm thêm thì đó là lỗi của bố. Tôi đã luôn miệng trách cứ bố mẹ mình và mấy anh chàng đó đều gật đầu tán thành. Bố mẹ – những người đã trả học phí cho tôi – nghiễm nhiên trở thành những người ngớ ngẩn như vậy.

Câu hỏi có vẻ ngây thơ của giáo sư Simon đã đâm thủng quả bóng đó, xuyên ngay tâm của vấn đề: Đó là vấn đề của ai?

Hôm đó tôi không đến hội quán sinh viên mà đi thẳng về nhà, lòng chán nản lạ thường. Suốt buổi tối, tôi cứ nghĩ mãi về điều đó và về điều mẹ tôi đã từng nói: “Nhà triệu phú tự xem mình là “người tự lập”, nhưng nếu bị bắt thì anh ta lại đổ lỗi cho bố mẹ đã làm mình hư hỏng”.

Phải chi tôi có thể nói được rằng tôi đã trải qua một sự chuyển mình kỳ diệu, nhưng đâu phải như thế. Tuy nhiên, lời bình của Tiến sĩ Simon thật là khủng khiếp, nó cứ lẩn quẩn trong trí óc tôi suốt cả mấy tuần sau đó. Cứ mỗi lần trách cứ bố điều gì thì trong tôi lại có một giọng nói vang lên: “Được rồi, cứ cho là bố cậu tồi tệ như những gì cậu đã nói. Vậy thì cậu nghĩ còn bao lâu nữa cậu sẽ chấm dứt than phiền về bố mình?”.

Dần dần, suy nghĩ trong tôi bắt đầu thay đổi. Tôi thấy mình trách móc người khác nhiều quá. Sau một thời gian, tôi nhận ra rằng tôi đã tạo nên một cuộc sống mà trong đó tôi không phải là nhân vật chính. Tôi là đối tượng của hành động, chứ tôi không phải là chủ thể. Điều đó khiến tôi thấy khó chịu hơn bất kỳ cảm giác nào tôi đã từng trải qua khi ngồi trong lớp của thầy Simon. Tôi không muốn biến thành con rối. Tôi muốn là người làm chủ, chứ không phải là người bị sai bảo.

Quá trình trưởng thành không hề dễ dàng hay nhanh chóng. Phải mất hơn một năm mọi người mới bắt đầu nhận thấy rằng tôi đã biết nhận lãnh trách nhiệm về những hành động, những chọn lựa và những cảm nhận của chính mình. Tôi ngạc nhiên khi thấy điểm số mọi môn học của mình đều tăng lên. Tôi kinh ngạc thấy bạn bè mình cũng tăng lên cả về số lượng lẫn phẩm chất.

Suốt từ đầu đến cuối quá trình này, tôi vẫn duy trì việc nộp thẻ cho thầy. Về sau, tôi còn được học một lớp nữa với vị giáo sư độc đáo này. Tôi học với thầy chăm chỉ hơn so với bất cứ lớp học nào khác tôi từng tham dự trước đây.

Vài năm sau, tôi rất đỗi ngạc nhiên về sự tiến bộ của chính mình. Từ một sinh viên tầm thường, tôi đã trở thành một sinh viên giỏi và sau đó là một thầy giáo trung học thành đạt. Từ chỗ thường xuyên nổi giận và thường xuyên né tránh những việc cần thiết trong cuộc sống, tôi đã trở thành một con người đầy sinh lực, phấn chấn, sống có mục đích và rất yêu đời.

Mối quan hệ giữa tôi với bố tôi cũng được cải thiện. Giờ đây tôi thấy ông không phải kiểm soát tôi mà là quan tâm và chăm sóc tôi. Tôi phải thừa nhận rằng cách nuôi dạy con của ông không “mềm dẻo” nhưng ý hướng của ông chứa đầy tình yêu thương. Những trận cãi nhau bớt dần rồi mất hẳn. Tôi nhận ra rằng bố tôi là một người đàn ông thông minh, khéo léo và rất yêu con cái. Tất cả mọi chuyện đã bắt đầu bằng một câu hỏi, một câu hỏi có vẻ ngây thơ!

– Hanoch McCarty

NGÀY VỀ CỦA TÊN NGHỊCH TỬ

S

uốt năm học, Jeff và tôi đã nói chuyện với nhau nhiều lần, nhưng tôi vẫn luôn nhớ về lần anh ấy kể cho tôi nghe về gia đình mình. Mẹ anh, một người phụ nữ sống rất tình cảm, chu đáo, và bà chính là chất keo gắn kết các thành viên trong gia đình lại với nhau. Bà đã mất ngay trước khi Jeff tốt nghiệp trung học. Còn bố Jeff là một bác sĩ thành đạt, và theo lời Jeff kể thì ông là người lạnh lùng, nghiêm khắc, luôn tin rằng bất kỳ ai muốn có những đóng góp giá trị cho cuộc sống thì phải theo học và tốt nghiệp đại học vào tuổi hai mươi ba. Thậm chí ông còn chuẩn bị cho Jeff vào học tại trường đại học nơi ông đã học trước đây, chuẩn bị cả các khoản học phí và chi phí ăn ở cho Jeff. Là một thành viên tích cực của Hội cựu sinh viên của trường, ông mong muốn một ngày nào đó Jeff sẽ tiếp bước cha.

Jeff đã hai mươi bảy tuổi và đang là một nhà lập dự án kinh doanh thành đạt của một trong 500 công ty được tạp chí Fortune bình chọn, và anh không hề có bằng đại học. Niềm đam mê của anh là trượt tuyết. Sau khi tốt nghiệp trung học, anh từ chối sự giúp đỡ của bố và chuyển đến Colorado làm việc trong đội tuần tra trượt tuyết. Nỗi đau đớn vẫn còn hiện rõ trong ánh mắt, Jeff kể rằng anh ta vẫn nhớ rõ ngày mà anh nói với bố là sẽ không học đại học và sẽ làm việc tại một khu trượt tuyết. Anh nhớ từng lời nói trong cuộc trò chuyện ngắn ngủi đó. Anh cũng nói với bố là anh chỉ đam mê trượt tuyết, yêu thích những ngọn núi và cả những dự định của mình. Ông bố nhìn xa xăm, khuôn mặt ông trở nên đỏ gay, mắt nheo lại và ném thẳng ánh nhìn vào Jeff. Rồi ông thốt ra những lời mà mãi đến giờ vẫn còn vang lên trong tâm trí Jeff: “Mày là thằng lười biếng! Tao không có thằng con bỏ học đại học để làm một tên tuần tra trượt tuyết. Lẽ ra tao phải biết trước là mày chẳng ra gì. Khi nào mày có đủ tự trọng để vận dụng bộ não mà Chúa đã ban cho mày và đi học trở lại, lúc đó mày hãy bước chân vào cái nhà này.” Kể từ hôm đó, hai bố con không bao giờ nói chuyện với nhau nữa.

Giờ thì Jeff cũng không chắc là bố có biết anh đã trở về gần nơi chôn nhau cắt rốn hay không, và rõ ràng là Jeff cũng không muốn bố biết rằng mình đang theo học đại học. Anh luôn tự nhủ rằng anh làm điều đó là vì mình chứ không phải vì bố .

Janice, chị của Jeff, luôn ủng hộ quyết định của em mình. Cô vẫn liên lạc với bố, nhưng Jeff bắt chị phải hứa không được tiết lộ thông tin gì về cuộc sống của anh cho bố biết. Lễ tốt nghiệp năm đó của Jeff là một ngày tháng Sáu nắng nóng. Trước buổi lễ, khi tôi đang rảo bước loanh quanh bắt chuyện với mọi người thì tôi chú ý đến một người đàn ông có vẻ mặt bối rối.

Ông lịch sự tiến về phía tôi và hỏi: “Xin hỏi hôm nay ở đây có việc gì diễn ra thế?”.

Tôi mỉm cười đáp lại: “Lễ tốt nghiệp đấy ạ”.

Ông liền bảo: “Lạ thật, sao con gái tôi bảo tôi đến đây gặp nó nhỉ. Mắt ông ta chợt sáng lên, ông mỉm cười: “Có thể nó đã học xong bằng Phó Giáo sư và muốn làm tôi ngạc nhiên đây!”.

Tôi giúp ông kiếm chỗ ngồi, và khi tôi quay đi thì ông bảo: “Cám ơn. Nhân đây tôi cũng xin tự giới thiệu, tôi là Tiến sĩ Holstrom”. Tôi lặng người trong giây lát. Jeff Holstrom. Tiến sĩ Holstrom. Phải chăng đây chính là người tôi đã được nghe kể vào năm ngoái? Là con người lạnh lùng nghiêm khắc bắt con phải học đại học, nếu không thì đừng vác mặt về nhà?

Và rồi khúc nhạc lễ quen thuộc trang trọng vang lên. Tôi xoay người nhìn thoáng về phía Tiến sĩ Holstrom. Có vẻ như ông đang tìm kiếm con gái mình trong số các sinh viên tốt nghiệp đang đứng trên lễ đài. Diễn văn được đọc lên, các tân khoa được chúc mừng, và vị trưởng khoa bắt đầu xướng danh các sinh viên tốt nghiệp.

Jeff là người cuối cùng đi ngang qua lễ đài. Tôi nghe tên anh ấy được xướng lên: Jeff Holstrom, trung bình khá. Anh đi ngang qua lễ đài, nhận tấm bằng từ tay viện trưởng, và ngay khi anh bước xuống các bậc cấp của lễ đài thì anh quay lại phía khán giả tìm chị mình.

Một dáng người cô độc đứng ở phía cuối hàng khán giả: đó là Tiến sĩ Holstrom. Tôi không chắc làm thế nào mà Jeff lại có thể nhận ra được bố mình giữa đám đông như vậy, nhưng hai bố con đã nhìn thấy nhau. Tiến sĩ Holstrom dang rộng vòng tay như để ôm lấy không gian quanh mình, và ông khẽ cúi đầu như để xin lỗi con trai. Thời gian như ngừng trôi trong chốc lát, và dường như trong hội trường này chỉ còn có hai cha con họ. Jeff bước xuống lễ đài, đôi mắt anh long lanh lệ.

Anh thì thầm vào tai tôi: “Bố tớ đấy”.

Tôi mỉm cười và hỏi anh ấy: “Cậu định làm gì đây?”.

Anh trả lời: “Chắc về nhà thôi!”.

– Vicki Niebrugge

Đừng hy vọng trở thành bất kỳ điều gì khác mà hãy là chính mình, và hãy cố để thật hoàn hảo.

– Saint Francis DeSalas