10 sách hay về lịch sử loài người khám phá những điều thú vị trong quá khứ của chúng ta

Lịch sử loài người là một chủ đề hấp dẫn cho phép chúng ta đi sâu vào những câu chuyện và sự kiện đã định hình thế giới của chúng ta. Cho dù bạn là một người đam mê lịch sử hay chỉ đơn giản là muốn mở rộng kiến thức của mình, sách là một cách tuyệt vời để khám phá chiều sâu của quá khứ của chúng ta.

Trong bài viết này, chúng tôi sẽ nêu bật 10 cuốn sách đáng kinh ngạc về lịch sử loài người chắc chắn sẽ thu hút và nhiều độc giả thuộc mọi lứa tuổi. 

Thế giới Cho Đến Ngày Hôm Qua

Tác giả của những cuốn sách bestseller Súng, Vi trùng và Thép và Sụp đổ đã khảo sát lịch sử xã hội loài người để trả lời câu hỏi: Chúng ta có thể học được gì từ các xã hội truyền thống để tạo nên thế giới tốt đẹp hơn cho tất cả?

Từ du lịch hàng không và viễn thông đến xóa mù chữ và béo phì, phần lớn chúng ta coi những gì định nghĩa xã hội hiện đại của chúng ta là điều hiển nhiên. Tuy nhiên, trong phần lớn thời gian tồn tại sáu triệu năm của mình, xã hội loài người thiếu những thứ này. Trong khi khoảng cách ngăn cách chúng ta với tổ tiên dường như ngày càng mở rộng, chúng ta vẫn có thể quan sát các phương pháp sống cổ xưa của mình trong các xã hội truyền thống phần lớn còn tồn tại hoặc chỉ mới tồn tại gần đây. Các xã hội như New Guinea nhắc nhở chúng ta rằng mọi thứ đã thay đổi ngày hôm qua – thời điểm tiến hóa của chúng ta – và rằng cơ thể và tập quán xã hội của con người hiện đại vẫn thích nghi tốt hơn với điều kiện truyền thống so với điều kiện đương đại.

Thế giới cho đến ngày hôm qua cung cấp một tài khoản góc nhìn thứ nhất đầy mê hoặc về quá khứ hàng triệu năm của loài người, một quá khứ gần như đã biến mất và khám phá sự khác biệt giữa quá khứ và hiện tại khi chúng liên quan đến lối sống hiện tại của chúng ta.

Sapiens: Lược Sử Loài Người

Sapiens, đưa chúng ta vào một chuyến đi kinh ngạc qua toàn bộ lịch sử loài người, từ những gốc rễ tiến hóa của nó đến thời đại của chủ nghĩa tư bản và kỹ thuật di truyền, để khám phá tại sao chúng ta đang trong những điều kiện sinh sống hiện tại.

Sapiens tập trung vào các quá trình quan trọng đã định hình loài người và thế giới quanh nó, chẳng hạn như sự ra đời của sản xuất nông nghiệp, việc tạo ra tiền, sự lan truyền của những tôn giáo, và sự nổi lên của những nhà nước quốc gia. Không giống như những quyển sách khác cùng loại, Sapiens đã có một lối tiếp cận liên ngành học, bắc cầu qua những khoảng cách giữa lịch sử, sinh học, triết học và kinh tế theo một lối trước đây chưa từng có. Hơn nữa, lấy cả quan điểm vĩ mô và vi mô, Sapiens không chỉ đề cập đến những gì đã xảy ra và tại sao, mà còn đi sâu vào việc những cá nhân trong lịch sử đó đã cảm nhận nó như thế nào.

Đợt Tuyệt Chủng Thứ 6

Kể từ hơn nửa tỉ năm trước, năm đợt tuyệt chủng đã diễn ra, khi sự đa dạng sống trên trái đất bất ngờ thu hẹp lại. Và phải chăng chúng ta đang bước vào đợt tuyệt chủng kế tiếp – Đợt Tuyệt Chủng Thứ Sáu – diễn ra trong thế Nhân sinh, một thế địa chất mà con người thống trị trên nhiều khía cạnh.

Để trả lời nghi vấn này, Elizabeth Kolbert đã theo chân các nhà khoa học khảo sát sự tồn tại và xác nhận sự biến mất ở một số loài ở khắp các vùng trên trái đất. Từ loài ếch vàng ở Panama đến loài voi răng mấu châu Mỹ; từ lũ chim ăng-ca khờ khạo đến loài cúc đá bé nhỏ.

Bên cạnh đó, tác giả cũng đưa chúng ta đến các thử nghiệm và nghiên cứu để tìm ra nguyên nhân của đợt tuyệt chủng thứ sáu. Trong đó, nổi bất nhất chính là những hành động do con người gây ra với các hệ sinh học và địa hóa học của trái đất như: thải quá nhiều carbon dioxit, làm axit hóa đại dương, chặt rừng nhiệt đới…

Thế Giới Một Thoáng Này

Trong cuốn sách Thế Giới Một Thoáng Này, bạn đọc sẽ nhận ra một nhà sử học lớn có thể làm rõ các mối quan hệ giữa những Homo sapiens đầu tiên và phiên bản hôm nay của loài này; và một nhà kể chuyện lớn có thể làm cho các mối quan hệ kia trở nên sống động. David Christian làm được cả hai, và Thế Giới Một Thoáng Này là cuộc du hành – từ kỷ nguyên hái lượm sơ khai qua kỷ nguyên nông nghiệp phát triển để đến kỷ nguyên hiện đại ngày nay, hay “Thời đại thế Nhân sinh” – (Anthropocene, Paul Crutzen), một kỷ nguyên thú vị nhất nhưng cũng rối rắm nhất, ẩn chứa nhiều hiểm nguy chưa từng có cho con người và hành tinh.

Hãy bước vào Thế Giới Một Thoáng Này – và cởi bỏ hết thành kiến cho rằng cái gì cũ là buồn tẻ. Độc giả sẽ cảm nhận một ý thức mới về cuộc trường chinh của Homo sapiens và về quê hương của chúng ta trước một cục diện mới mà chúng ta, dù ý thức hay không, là những thành viên tích cực trong đó. Cũng như trong thuyết tương đối rộng của Einstein, hành tinh xanh cũng không phải là sân khấu để Homo sapiens diễn tuồng một cách độc lập. Cả hai chung cuộc cùng tồn tại hay cùng biến mất.

Lược Sử Vạn Vật

Lược sử vạn vật là cuốn sách phổ biến khoa học trình bày một cách ngắn gọn lịch sử nghiên cứu khoa học tự nhiên, những thành tựu khoa học trong các lĩnh vực khoa học tự nhiên chính: vật lý, hóa học, sinh học, địa chất, thiên văn… với nhiều tên tuổi, giai thoại và sự thật.

Với cuốn sách này, người đọc sẽ biết được những giới hạn trong tri thức của con người về vũ trụ và cả về chính trái đất. Đây là cuốn sách khoa học phổ thông bán chạy nhất nước Anh năm 2005 với hơn 300.000 bản in. Nhà phê bình người Anh, Craig Brown thậm chí đã nhận xét rằng tác phẩm này xứng đáng bán được 500.000.000.000 cuốn (theo cách nói của chính Bryson, “bằng với số proton có trong một dấu chấm câu”).

William McGuire “Bill” Bryson, tác giả cuốn sách Lược sử vạn vật – A Short History of Nearly Everything sinh năm 1951, là tác giả nổi tiếng hàng đầu trong thể loại non-fiction ở Bắc Mỹ, với vô số người hâm mộ trên khắp thế giới.

Súng, Vi Trùng Và Thép

“Bàn tay của diễn trình lịch sử từ 8.000 năm trước vẫn đang đè nặng lên chúng ta.”

Cuốn sách giải thích vì sao các nền văn minh Á – Âu (bao gồm cả Bắc Phi) lại tồn tại được, cũng như đã chinh phục các nền văn minh khác, cùng lúc ông bác bỏ các lý thuyết về sự thống trị của các nền văn minh Á –Âu dựa trên trí tuệ, đạo đức hay ưu thế di truyền. Jared Diamond lập luận rằng, sự khác biệt về quyền lực và công nghệ giữa các xã hội loài người có nguồn gốc từ sự khác biệt về môi trường, trong đó sự khác biệt này được khuếch đại không ngường. Qua đó, ông giải thích tại sao Tây Âu, chứ không phải các nền văn minh khác trong thế giới Á – Âu như Trung Quốc, lại trở thành các thế lực thống trị

Mục đích của cuốn sách này là cung cấp một lược sử về tất cả mọi người trong khoảng 13.000 năm trở lại đây. Câu hỏi đã khiến tôi viết ra cuốn sách này là: tại sao lịch sử đã diễn ra trên mỗi châu lục một khác? Nếu như câu hỏi này lập tức khiến bạn nhún vai cho rằng bạn sắp phải đọc một luận văn phân biệt chủng tộc thì, xin thưa, không phải vậy. Như bạn sẽ thấy, những lời đáp cho câu hỏi này tuyệt không bao hàm những sự khác biệt về chủng tộc. Cuốn sách này tập trung truy tìm những lý giải tối hậu và đẩy lùi chuỗi nhân quả lịch sử càng xa bao nhiêu càng tốt bấy nhiêu.

Loài Tinh Tinh Thứ Ba – Sự Tiến Hóa Và Tương Lai Của Loài Người

Cuốn sách trình bày về các đặc điểm giúp phân biệt loài người và các loài động vật khác. Tác giả nhận thấy chỉ trong một khoảng thời gian ngắn, con người đã có một bước tiến hóa nhảy vọt để trở thành giống loài thống trị thế giới.

Cấu trúc sách gồm 5 phần:

Phần I: Sự xuất hiện của con người từ hàng triệu năm cho tới trước khi xuất hiện nông nghiệp vào khoảng 10.000 năm trước. Các bằng chứng về xương, công cụ, và gen cung cấp những thông tin trực tiếp nhất về việc con người đã biến đổi thế nào từ một tổ tiên chung. 98% bộ gen của con người giống với tinh tinh, vậy thì 2% mã gen còn lại đóng vai trò ra sao đối với bước nhảy vọt vĩ đại của chúng ta.

Phần II: Tác giả trình bày về những biến đổi trong vòng đời con người, chúng có tầm quan trọng sống còn với sự phát triển ngôn ngữ và nghệ thuật. Có những điều được coi là hiển nhiên rằng con người vẫn nuôi con sau khi cai sữa, thay vì để chúng tự kiếm ăn; rằng hầu hết nam giới và nữ giới đều kết thành đôi; rằng phần lớn các bậc bố mẹ đều chăm sóc con cái; rằng nhiều người sống lâu cho tới tuổi ông bà; và rằng nữ giới đều trải qua thời kỳ mãn kinh. Những điều trên chỉ có ở con người và khác biệt so với các loài động vật có mối liên hệ mật thiết nhất với chúng ta. Đây là những sự biến đổi to lớn và rất quan trọng trong quá trình tiến hóa của con người.

Phần III: Tác giả nêu ra những đặc điểm văn hóa giúp phân biệt chúng ta với động vật: ngôn ngữ, nghệ thuật, công nghệ, và nông nghiệp. Có phải sự phát triển của chúng là điều tất yếu trong lịch sử sự sống trên Trái đất? Có phải trên các hành tinh khác ngoài không gian cũng có những sinh vật phát triển ở mức độ cao như chúng ta?

Phần IV: Tác giả bàn về xu hướng giết người ngoài nhóm của các nhóm người khác. Đặc điểm này có tiền lệ trực tiếp ở động vật – được gọi là mâu thuẫn giữa các cá thể và giữa các nhóm cạnh tranh, và có thể được giải quyết bằng hành động giết chóc trong nhiều loài kể cả chúng ta. Tính bài ngoại và sự cô lập sâu sắc vốn là nét đặc trưng của loài người trước khi các nhà nước chính trị xuất hiện khiến chúng ta bắt đầu đồng nhất hơn về văn hóa. Đã từng có một ngôn ngữ nguyên thủy là gốc gác của các ngôn ngữ hiện đại. Công nghệ, văn hóa, và địa lý đã ảnh hưởng tới kết cục của hai trong số các cuộc cạnh tranh nổi tiếng nhất trong lịch sử giữa các nhóm người. Những tư liệu lịch sử trên toàn thế giới về các cuộc thảm sát bài ngoại sẽ cho thấy việc quay lưng lại với lịch sử nhân loại đã khiến chúng ta tái phạm các sai lầm quá khứ ở mức độ còn nguy hiểm hơn

Phần V: Con người đã khá thành công trong việc thoát khỏi những sự kiểm soát trước đó về số lượng. Từ lâu, chúng ta đã tiêu diệt những thú dữ ăn thịt mình. Như nhiều loài thú dữ ăn tạp khác, chúng ta hủy hoại một số loại con mồi khi chúng ta xâm chiếm một môi trường mới hay có được sức mạnh hủy diệt mới, chúng ta có nguy cơ tự tiêu diệt bằng cách tiêu diệt nền tảng tài nguyên của mình. Các yếu tố môi trường cũng đem đến những biến đổi lớn trong nền văn minh phương Tây, bao gồm việc sụp đổ dây chuyền nền thống trị của Trung Đông, sau đó là Hy Lạp, rồi đến La Mã. Việc tự hủy diệt môi trường là một bước chuyển quan trọng trong lịch sử loài người. Cuộc tuyệt chủng lớn nhất, kịch tính nhất, và gây nhiều tranh cãi nhất là khoảng 11.000 năm trước đây, hầu hết những loài thú lớn của hai lục địa Bắc Mỹ và Nam Mỹ đã bị tuyệt chủng. Cùng khoảng thời gian đó xuất hiện bằng chứng đầu tiên không rõ ràng về sự xâm chiếm châu Mỹ của con người, do tổ tiên của thổ dân châu Mỹ thực hiện.

Homo Deus: Lược Sử Tương Lai

Homo sapiens có phải là một dạng sống siêu đẳng, hay chỉ là một tay đầu gấu địa phương? Làm thế nào con người lại tin rằng họ không chỉ đã kiểm soát thế giới, mà còn mang lại ý nghĩa cho nó? Công nghệ sinh học và trí thông minh nhân tạo đe dọa loài người ra sao? Sinh vật nào có thể kế thừa loài người, và tôn giáo mới nào sẽ được sản sinh?

Với giọng kể cuốn hút và mới lạ, Harari sẽ dần gợi mở và trả lời những câu hỏi trê, nhờ phân tích chi tiết những luận điểm gây nhiều tranh cãi: chủ nghĩa nhân đạo là một dạng tôn giáo, thứ tôn giáo tôn thờ con người thay vì thần thánh; sinh vật là thuật toán… ông vẽ ra một viễn cảnh tương lai khi Sapiens thất thế và Dữ liệu giáo trở thành một hình mẫu.

HOMO DEUS còn bàn sâu hơn về các năng lực mà con người đã tự trang bị để sinh tồn và tiến hóa thành một giống loài ngự trị trên trái đất, để rồi chính trong tiến trình hoàn thiện và nâng cấp các năng lực ấy chúng ta sẽ bị truất quyền kiểm soát bởi một sinh vật mới, mang tên Homo Deus.

Lịch Sử Tự Nhiên

Với hơn 5.000 hình minh họa và dữ liệu bổ ích về khoáng vật, đá, hóa thạch và sinh giới trên Trái đất – bao gồm vi sinh vật, nấm và động, thực vật – Lịch sử tự nhiên mở ra cánh cửa khám phá thế giới tự nhiên chứa đựng vô vàn những điều kì thú trên hành tinh của chúng ta. Đây là công trình biên soạn của tập thể các chuyên gia về thiên nhiên hoang dã, với sự cố vấn của Viện Smithsonian danh tiếng.

Cuốn sách này là cánh cửa nhìn vào sự đa dạng đáng kinh ngạc và lịch sử tự nhiên của thế giới quanh ta. Ngược dòng thời gian về 4,6 tỉ năm trước, khi Trái đất hình thành, là một chặng đường dài. Đến nay đã có hơn 1,9 triệu loài sinh vật được mô tả, và hơn 20.000 loài mới được phát hiện và mô tả hằng năm. Nghiên cứu các loài này, tác động qua lại giữa chúng với nhau và với môi trường xung quanh cũng là nghiên cứu lịch sử tự nhiên của chính con người chúng ta. Lịch sử tự nhiên bắt đầu bằng một phần giới thiệu tổng quan về sự sống trên Trái đất: nền tảng địa chất của sự sống, sự tiến hóa của các dạng sống và cách thức phân loại các sinh vật. Năm chương tiếp theo là hệ thống các mẫu vật – từ khoáng vật tới các loài thú – vừa bao quát vừa dễ hiểu kèm theo lời giới thiệu cung cấp thông tin về từng nhóm và mô tả chi tiết đặc điểm từng mẫu vật.

Lược Sử Thế Giới

Từ khi được viết ra bằng tiếng Đức năm 1935, Lược sử thế giới đã trở thành cuốn sách lịch sử bán chạy ở ba mươi ngôn ngữ. Năm 2005, cuốn sách được xuất bản bằng tiếng Anh với phần minh họa bổ sung, và phiên bản này bán được hơn nửa triệu bản trên toàn thế giới.

Như một bài thơ về lịch sử thế giới, E. H. Gombrich lịch lãm dẫn người đọc đi từ thời kỳ Đồ đá đến thời kỳ của năng lượng nguyên tử, với những biến cố lịch sử phức tạp nhất, các trào lưu tư tưởng khó hiểu nhất, những nhân vật lịch sử đa chiều nhất, các thành tựu lớn lao nhất của trí tuệ con người… tất cả đều được tác giả mô tả và diễn giải dễ hiểu đến bất ngờ.

Với cuốn sách này trong tay, bạn sẽ thấy niềm vui to lớn trong việc tìm hiểu lịch sử, cùng vô số khoảnh khắc quên hết tất cả để say mê đắm mình trong quá vãng của dòng chảy lịch sử.

“Một câu chuyện hấp dẫn, được tổ chức tuyệt vời và được kể với một năng lượng và sự tự tin vô cùng cuốn hút, tràn ngập tình nhân văn và tinh thần hào sảng mà hàng ngàn người ngưỡng mộ Gombrich đã yêu mến trong suốt cuộc đời dài và đầy sáng tạo của ông. Cuốn sách thực sự là một điều bất ngờ đầy thú vị, không thể nào cưỡng lại!”

Lời kết

10 cuốn sách hay về lịch sử loài người này cung cấp một cái nhìn toàn diện và sâu sắc về quá khứ của chúng ta. Từ sự trỗi dậy và sụp đổ của các nền văn minh cho đến những cá nhân đã định hình thế giới của chúng ta, những cuốn sách này mang đến một kho kiến thức phong phú giúp chúng ta hiểu sâu hơn về nguồn gốc của mình.