PHẦN I: Cổ phiếu và Giá trị của cổ phiếu

1. Nền tảng vững chắc và lâu đài trên cát

Thế nào là một người hay hoài nghi? Đó là người biết rừ giỏ cả của mọi thứ, nhưng lại chẳng biết giỏ trị của thứ gỡ.

―Oscar Wilde

Trong cuốn sách này, tôi sẽ giúp bạn thực hiện bước đi ngẫu nhiên trên Phố Wall, cung cấp chỉ dẫn về một cuộc hành trình vào thế giới tài chính đầy phức tạp cũng như lời khuyên thiết thực về các cơ hội và chiến lược đầu tư. Nhiều người cho rằng nhà đầu tư cá nhân hiếm khi có cơ hội đánh bại các chuyên gia Phố Wall. Họ chỉ ra các chiến lược đầu tư chuyên nghiệp sử dụng các công cụ phái sinh phức tạp, họ đọc bản tin về các vụ lừa đảo tài chính, âm mưu của các tập đoàn, các vụ chuyển nhượng đình đám và các hoạt động của quỹ đầu cơ. Những vấn đề phức tạp này đã chứng tỏ không còn chỗ đứng dành cho nhà đầu tư cá nhân trong các thị trường được thể chế hóa như ngày nay. Đó có thể là chân lý. Thế nhưng, bạn có thể làm tốt như các chuyên gia – thậm chí còn hơn. Khi thị trường chứng khoán bị nhấn chìm vào tháng 10/1987, chính các nhà đầu tư kiên định từng can đảm tiến lên phía trước đã được chứng kiến giá trị số cổ phiếu mà họ đang nắm giữ dần phục hồi và tiếp tục mang về những khoản lợi nhuận hấp dẫn. Trong khi đó, rất nhiều tay chuyên nghiệp đã mất sạch cơ nghiệp trong thập niên 1990 khi áp dụng các chiến lược phái sinh mà họ không hiểu rõ, cũng như vào đầu thập niên 2000 khi danh mục đầu tư của họ chất đầy các cổ phiếu công nghệ có giá quá cao.

Cuốn sách này là cẩm nang hướng dẫn ngắn gọn, súc tích dành cho nhà đầu tư cá nhân. Nó bao quát tất cả mọi vấn đề, từ bảo hiểm cho tới thuế thu nhập, đồng thời chỉ ra cách thức mua bảo hiểm nhân thọ cũng như tránh bị các ngân hàng và người môi giới lột sạch. Thậm chí, cuốn sách này còn chỉ cho bạn cách đầu tư đúng đắn vào vàng và kim cương. Tuy nhiên, về cơ bản, đây là cuốn sách viết về cổ phiếu thường – một môi trường đầu tư không chỉ mang lại lợi nhuận khổng lồ dài hạn trong quá khứ mà còn tạo ra nhiều cơ hội tuyệt vời trong tương lai. Lý thuyết đầu tư vòng đời được trình bày trong Phần IV sẽ đưa ra những gợi ý, đề xuất cụ thể cho từng nhóm độ tuổi về một danh mục đầu tư có thể đáp ứng các mục tiêu tài chính của họ, bao gồm cả lời khuyên về đầu tư hưu trí.

Thế nào là bước đi ngẫu nhiên?

Bước đi ngẫu nhiên là một quá trình trong đó người ta không thể dựa vào các hoạt động xảy ra trong quá khứ để phỏng đoán những bước đi hoặc phương hướng trong tương lai. Áp dụng trong thị trường chứng khoán, thuật ngữ này ám chỉ những thay đổi nhanh chóng và bất thường của giá cổ phiếu. Các dịch vụ tư vấn đầu tư, dự đoán lợi nhuận và mô hình biểu đồ phức tạp đều trở nên vô dụng. Ở Phố Wall, thuật ngữ “bước đi ngẫu nhiên” chỉ sự lăng mạ. Nó do giới học thuật đưa ra nhằm ám chỉ những tay “ăn ốc nói mò” chuyên nghiệp. Nếu xét theo tính logic, có thể hiểu cụm từ này ám chỉ một con khỉ bị bịt mắt phóng phi tiêu vào trang bản tin tài chính của một tờ báo cũng có thể lựa chọn danh mục đầu tư hiệu quả như bất kỳ chuyên gia thực thụ nào.

Dĩ nhiên các nhà phân tích tài chính vận bộ comlê chỉn chu không thích bị so sánh với những con khỉ mông trần. Họ vặn lại rằng giới học thuật chỉ biết đắm chìm trong các phương trình và ký hiệu Hy Lạp chán ngắt, vô nghĩa đến nỗi không thể phân biệt được đâu là thị trường bò (thị trường giá lên), đâu là thị trường gấu (thị trường giá xuống). Các chuyên gia thị trường đã tự trang bị cho mình hai kỹ năng để đáp trả sự công kích của giới học thuật, đó là kỹ năng phân tích cơ bản và phân tích kỹ thuật mà chúng ta sẽ nghiên cứu kỹ hơn ở Phần II. Giới học thuật lại né tránh những thủ thuật này bằng cách làm cho lý thuyết về bước đi ngẫu nhiên trở nên phức tạp hơn với ba phiên bản (“yếu”, “trung bình” và “mạnh”) và đặt ra lý thuyết của riêng họ, được gọi là công nghệ đầu tư mới. Kỹ thuật này bao hàm một khái niệm là Beta, và tôi dự định sẽ bàn luận một chút về nó. Đầu thập niên 2000, thậm chí một số người trong giới học thuật đã đồng tình với các chuyên gia rằng ở một chừng mực nào đó, thị trường chứng khoán vẫn có thể dự đoán được. Tuy nhiên, cuộc chiến không khoan nhượng vẫn tiếp diễn bởi lẽ đối với giới học thuật, tiền góp vốn là tài sản chiếm hữu, còn đối với các chuyên gia, nó lại là phần thưởng. Đó là lý do tại sao tôi cho rằng bạn sẽ thích Bước đi ngẫu nhiên trên Phố Wall. Cuốn sách quy tụ tất cả những tình tiết của một vở kịch với đủ mọi cao trào – những được – mất lẫn những ý kiến tranh cãi kinh điển về nguyên do của chúng.

Tuy nhiên, trước khi chúng ta bắt đầu, có lẽ tôi nên tự giới thiệu qua về bản thân cũng như khả năng chuyên môn của tôi. Khi viết cuốn sách này, tôi tự đặt mình vào ba vị trí khác nhau, mỗi vị trí tạo nên một cái nhìn riêng biệt về thị trường chứng khoán.

Đầu tiên là vốn kinh nghiệm phong phú mà tôi thâu nhận được trong lĩnh vực phân tích đầu tư và quản lý danh mục đầu tư. Tôi khởi nghiệp với vị trí chuyên gia thị trường của một trong những hãng đầu tư hàng đầu ở Phố Wall. Sau đó, tôi là chủ tịch ủy ban đầu tư của một công ty bảo hiểm có lượng tài sản trị giá 800 tỷ đô-la và trong nhiều năm tôi giữ vị trí giám đốc của một trong những công ty đầu tư lớn nhất thế giới có tài sản lên đến hơn 1.000 tỷ đô-la. Kinh nghiệm mà tôi thu được khi đảm nhận các vị trí này là hết sức hữu ích.

Kế tiếp là vị trí hiện tại mà tôi đang đảm nhận: nhà kinh tế. Chuyên về các thị trường chứng khoán và hành vi đầu tư, tôi đã tích lũy được vốn kiến thức sâu sát về hoạt động nghiên cứu và tìm kiếm của giới học thuật đối với các cơ hội đầu tư. Tôi đã dựa vào rất nhiều kết quả nghiên cứu để đưa ra các đề xuất.

Cuối cùng, tất nhiên cũng không kém phần quan trọng, rằng bản thân tôi là một nhà đầu tư khá thành công trên thị trường chứng khoán. Thật lạ lùng là trong thế giới học thuật, người ta cho rằng một giáo sư thường không kiếm được nhiều tiền, ngoại trừ giáo sư đó có thể thừa kế rất nhiều tiền, kết hôn với người nhiều tiền và tiêu nhiều tiền; kiếm nhiều tiền là điều không thuộc về thế giới học thuật. Tuy nhiên, đó lại là người luôn “tận tụy”, hay đại loại giống như những gì các chính trị gia và nhà quản lý vẫn thường nói – đặc biệt là khi cố gắng biện bạch cho mức lương thấp lè tè của giới học thuật. Giới học thuật được cho là người tìm kiếm tri thức mới, chứ không phải là lợi nhuận về mặt tài chính. Vì lẽ đó, tôi sẽ kể cho các bạn về những thắng lợi mà tôi giành được ở Phố Wall ngay trong chính cuộc hành trình tìm kiếm tri thức đó.

Cuốn sách này tập trung rất nhiều sự kiện và con số. Tuy nhiên, chớ lo lắng! Nó được viết đặc biệt dành cho những người không chuyên trong lĩnh vực tài chính, đồng thời đưa ra những lời khuyên đầu tư thiết thực. Để đồng hành theo suốt cuốn sách, bạn không nhất thiết phải có vốn hiểu biết từ trước. Tất cả những gì bạn cần là niềm hứng thú và khao khát làm cho các khoản đầu tư của bạn mang về thật nhiều món lời lớn.

Đầu tư là lẽ sống của thời đại ngày nay

Vậy tôi sẽ giải thích về “đầu tư” và cách phân biệt hoạt động này với “đầu cơ” theo quan điểm của mình. Theo tôi, đầu tư là một phương thức mua tài sản để kiếm lợi nhuận dưới hình thức thu nhập có thể dự đoán một cách hợp lý (cổ tức, tiền lãi hoặc lợi tức cho thuê) và/hoặc giá trị đầu tư sẽ tăng lên sau một thời gian dài. Chính thời gian hoàn vốn và khả năng dự đoán số tiền lãi là hai yếu tố tạo nên sự khác biệt giữa một khoản đầu tư và một vụ đầu cơ. Kẻ đầu cơ mua cổ phiếu với hy vọng kiếm lời trong một thời gian ngắn, vài ngày hoặc vài tuần. Trong khi đó, nhà đầu tư mua cổ phiếu có khả năng mang lại dòng tiền mặt đáng tin cậy trong tương lai cùng với các khoản lãi vốn được tính trong nhiều năm, thậm chí vài chục năm.

Tôi xin nói rõ rằng đây không phải là cuốn sách dành cho giới đầu cơ: Tôi không khẳng định bạn sẽ giàu lên nhanh chóng chỉ trong chớp mắt. Tôi không hứa hẹn về những điều kỳ diệu trên thị trường chứng khoán. Quả thực, giả dụ cuốn sách này có một phụ đề, thì phụ đề hoàn hảo nhất có lẽ là Cuốn sách dạy bạn làm giàu chậm mà chắc. Hãy nhớ rằng, các khoản đầu tư của bạn phải có tỷ suất lợi nhuận ngang bằng với lạm phát.

Vào đầu thập niên 2000, tỷ lệ lạm phát ở Mỹ và một số nước phát triển giảm xuống mức 2%, một số nhà phân tích tin rằng sự ổn định giá cả sẽ kéo dài mãi mãi. Họ cho rằng lạm phát giống như một trường hợp ngoại lệ hơn là một quy luật, và trong lịch sử, các giai đoạn mà tiến bộ công nghệ phát triển mạnh mẽ và nền kinh tế bình ổn chính là khi giá cả ổn định hoặc thậm chí còn giảm xuống. Có thể lạm phát rất hiếm hoặc hoặc không xảy ra trong các thập kỷ đầu thế kỷ XXI, song tôi tin rằng các nhà đầu tư không nên phủ nhận khả năng lạm phát sẽ leo thang trở lại vào thời điểm nào đó trong tương lai. Mặc dù năng suất tăng nhanh trong thập niên 1990 và đầu thập niên 2000, lịch sử đã chỉ cho chúng ta thấy tốc độ cải thiện luôn không đồng đều. Thậm chí, một số hoạt động theo hướng dịch vụ sẽ khó cải thiện được năng suất. Và trong suốt thế kỷ XXI, vẫn cần phải có bốn nhạc công để chơi một bộ tứ đàn dây, một bác sỹ phẫu thuật để thực hiện một ca mổ ruột thừa, và nếu như tiền lương của nhạc công và bác sỹ tăng lên theo thời gian, giá vé nghe nhạc và chi phí mổ ruột thừa ắt cũng sẽ tăng. Vì lẽ đó, thật sai lầm khi nghĩ rằng áp lực ngày càng gia tăng đối với giá cả không còn là điều đáng lo ngại nữa.

Giả sử tỷ lệ lạm phát tăng 2-3% – thấp hơn rất nhiều so với mức của thập niên 1970 và đầu thập niên 1980 – sự tác động lên sức mua vẫn rất ghê gớm. Bảng dưới đây cho thấy tỷ lệ lạm phát trung bình khoảng 4% đã duy trì trong suốt giai đoạn 1962-2006. Tờ báo buổi sáng mà tôi thường đọc đã tăng giá 1.900%. Mức giá của quán bar Hershey mà tôi hay đến đã tăng 15 lần. Nếu lạm phát vẫn tiếp tục tăng ở mức này, thì đến năm 2020, tờ báo buổi sáng sẽ có giá hơn 2 đô-la. Rõ ràng là dù nếu phải đối mặt với mức lạm phát nhẹ, chúng ta vẫn phải áp dụng các chiến lược đầu tư giúp duy trì sức mua; nếu không thì chúng ta sẽ phải chứng kiến mức sống sụt giảm không ngừng.