Thiên nga đen

Thiên nga đen là một biến cố tưởng chừng như không thể xảy ra với ba đặc điểm chính: không thể dự đoán, có tác động nặng nề và sau khi nó xảy ra, người ta dựng lên một lời giải thích để khiến nó ít ngẫu nhiên hơn, dễ dự đoán hơn bản chất thật của nó. Thành công bất ngờ của Google có thể xem là một “thiên nga đen”, sự kiện ngày 11 tháng 9 cũng vậy. Với Nassim Nicholas Taleb, “Thiên nga đen” ẩn chứa hầu như mọi điều về thế giới này, từ sự trỗi dậy của tôn giáo đến những biến cố trong cuộc sống của chính chúng ta.

Vì sao chúng ta không nhận thấy những hiện tượng “thiên nga đen” mãi đến sau khi chúng xảy ra? Theo Taleb, một phần là vì con người chúng ta tự trói buộc mình vào những cái chi tiết trong khi lẽ ra nên tập trung vào cái tổng quát. Chúng ta tập trung vào những gì đã biết trong khi hết lần này đến lần khác bỏ qua những thứ mình chưa biết. Do đó, chúng ta không thể đánh giá được các cơ hội, không thể kháng lại xu hướng đơn giản hóa, tường thuật và phân loại, và không đủ phóng khoáng để tưởng thưởng cho những ai có thể hình dung ra được “những cái không thể”

Tinh tế, bao quát và đầy kinh ngạc, Thiên nga đen sẽ thay đổi cách nhìn của bạn về thế giới. Taleb thực sự là tác giả của thể loại sách khai trí với những câu chuyện dí dỏm, ngông cuồng và khác thường. Ông là người có kiến thức uyên thâm trong nhiều lĩnh vực, từ khoa học nhận thức, kinh doanh cho đến lý thuyết xác suất. Thiên nga đen là cuốn sách mang tính bước ngoặc – bản thân nó chính là một “thiên nga đen”.

[taq_review]

Trích dẫn

Ý TƯỞNG

Thiên nga đen là thuật ngữ được sử dụng để chỉ những sự kiện có thể xảy ra thỏa mãn ba điều kiện: không thể dự đoán trước, có sức ảnh hưởng lớn và cuối cùng chúng ta thường có xu hướng cố gắng giải thích sự xuất hiện của sự kiện đó để khiến nó trở nên ít ngẫu nhiên hơn. Sự thành công đáng kinh ngạc của Google hay sự kiện khủng bố 11/09 gây chấn động thế giới đều là những ví dụ rất điển hình của Thiên nga đen.

Đối với Nassim Nicholas Taleb, “Những con thiên nga đen” ẩn chứa mọi điều về cuộc sống – từ sự trỗi dậy của các hình thức tôn giáo cho đến những sự kiện xảy ra hàng ngày. Thế nhưng con người thường ít khi có thể thực sự đánh giá đúng tiềm năng của những điều “không thể” bởi lẽ thay vì nhìn nhận vấn đề một cách vĩ mô bao quát, tầm nhìn của chúng ta lại bị giới hạn trong những khuôn khổ chật hẹp.

Tinh tế, đáng kinh ngạc và mang tính toàn cầu là những gì có thể sử dụng để hình dung về “Thiên nga đen” của Nassim Nicholas Taleb – một cuốn sách tuyệt vời sẽ thay đổi hoàn toàn cách nhìn nhận về thế giới.

Tại sao bạn nên lựa chọn “Thiên nga đen”?

Những điều được tiết lộ trong cuốn sách này sẽ giải thích tất cả mọi thứ bạn cần biết mà thực chất bạn chưa biết. Ông mang đến rất nhiều những thủ thuật đơn giản đến đáng ngạc nhiên để đối mặt với “những con thiên nga đen” và thậm chí hưởng lợi từ chúng.

THIÊN NGA ĐEN

Trước khi con người phát hiện ra những chú thiên nga đen ở Úc, tất cả thế giới đều tin rằng tất cả thiên nga đều có màu trắng – một niềm tin vững chắc tưởng như chẳng có gì đáng nghi ngờ khi mà nó thậm chí đã được chứng thực thông qua những bằng chứng thực nghiệm.

Thiên nga đen là hình ảnh ẩn dụ cho một biến cố mang trong mình ba đặc điểm sau:

• Thứ nhất, nó vốn dĩ hoàn toàn không có khả năng xảy ra bởi lẽ nó nằm ngoài mọi sự mong đợi của tất cả mọi người và bởi chẳng có một dấu hiệu nào trong quá khứ có thể dẫn tới sự xuất hiện nó.
• Thứ hai, sức ảnh hưởng của nó vô cùng lớn.
• Thứ ba, kể cả khi đó là điều không thể xảy ra, con người vẫn cố gắng tìm kiếm cách giải thích tương xứng để khiến sự xuất hiện của nó trở nên hợp lý, dễ hiểu hơn bản chất thực sự của nó

Tính logic của “Thiên nga đen” có thể khiến bạn nhận ra rằng những gì mình không biết liên quan trực tiếp tới tất cả những thứ bạn đã biết nhất là khi “những con thiên nga đen” thường được trầm trọng hóa bởi chính tính khó lường của chúng.

Hãy thử nhìn vào cuộc sống riêng tư của bạn. Dù bất kể đó là việc lựa chọn nghề nghiệp, giao lưu, cuộc sống xa quê hương, những sự phản bội bạn phải đối mặt, sự giàu có hay nghèo khó bất thường xuất hiện trong cuộc đời bạn, liệu có bao nhiêu trong số đó diễn ra theo kế hoạch hay theo những gì bạn mong muốn?

CUỘC SỐNG RẤT BẤT THƯỜNG

Có 2 cách tiếp cận các hiện tượng.

• Cách thứ nhất là tìm cách loại bỏ những thứ bất thường và chỉ tập trung vào các yếu tố “thông thường”. Đó là lý do rất nhiều người lờ đi những sự việc họ nghĩ rằng không thể xảy ra và hoàn toàn chú tâm vào những điều thông thường.
• Một hướng tiếp cận khác đó là cố gắng tìm hiểu ý nghĩa của những hiện tượng ấy thông qua việc xem xét một cách cẩn trọng các yếu tố có thể xảy ra dù cho khả năng vô cùng ít – đơn cử như sự tồn tại của “Thiên nga đen”

Hầu hết tất cả mọi sự kiện trong cuộc sống hàng ngày của chúng ta là kết quả của những cú sốc hay những sự thay đổi bất thường mang tính hệ thống. Thế nhưng, thực tế những nghiên cứu về đời sống con người lại tập trung vào những điều “thông thường”, đặc biệt là phương pháp suy luận phân phối chuẩn (Bell curve) bởi lẽ nó chẳng đem lại cho bạn bất cứ điều gì. Tại sao lại như vậy? Lý do vô cùng đơn giản phương pháp này hoàn toàn không tính đến những độ lệch lớn hay nói cách khác nó hoàn toàn không có khả năng phân tích tác động của những độ lệch này và kết quả là nó khiến chúng ta mù quáng tin tưởng vào những thứ hoàn toàn không chắc chắn. Đó là lý do tác giả gọi phương pháp này dưới cái tên Sai lầm của trí tuệ (GIF – Great Intellectual Fraud).

ĐIỂM MẤU CHỐT

Điều mà cuốn sách đem lại không đơn thuần là chỉ ra sai lầm của những nhà phân tích tự lừa dối bản thân mình với phương pháp suy luận phân phối chuẩn hay những học giả theo trường phái Platon luôn theo đuổi những học thuyết đánh lừa bản thân. Quan trọng hơn hết cuốn sách muốn đem đến cho độc giả một cách nhìn nhận mới về thế giới, động lực khiến con người tập trung hơn vào những điều thực sự có giá trị trong cuộc sống. Cuộc sống hiện nay đòi hỏi trí tưởng tượng nhiều hơn chúng ta nghĩ. Con người đang không chỉ rơi vào tình trạng thiếu trí tưởng tượng mà thậm chí còn đơn giản hóa mọi thứ theo chiều hướng lệch lạc.

LỊCH SỬ VÀ BA KIỂU TƯ DUY NHẦM LẪN

Lịch sử thực chất vô cùng không rõ ràng. Cái chúng ta nhìn thấy chưa chắc đã phản ánh một cách hoàn toàn chính xác những điều thực sự xảy ra, nguyên nhân và cơ chế hoạt động của nó.

Trí não của con người thường bị chi phối bởi ba kiểu tư duy nhầm lẫn khi đối diện với lịch sử. Ba kiểu tư duy đó bao gồm:

• Ảo tưởng về sự thấu hiểu hay nói cách khác là sự ngộ nhận của con người cho rằng họ thực sự hiểu những gì đang diễn ra trong khi chúng phức tạp hơn hết thảy những gì họ nghĩ.
• Những phương pháp suy luận truy hồi sai lầm mỗi khi con người cho rằng họ chỉ có thể đánh giá tình huống khi biến cố đã thực sự xảy ra (lịch sử dường như trở nên rõ ràng và tuần tự hơn trong những cuốn sách giáo khoa hơn là trong thực nghiệm thực tế)
• Sự đánh giá quá cao ý nghĩa của các thông tin thực tế và từ đó đưa ra những nhận định sai lầm theo khuynh hướng Platon.

LỜI KHUYÊN TỐT NHẤT HAY TỆ NHẤT

Những nghề nghiệp khác nhau thể hiện sự không chắc chắn như thế nào? Lấy một vài ví dụ, những nghề nghiệp như nha sĩ, nhân viên tư vấn, nhân viên mát xa là những nghề nghiệp không có khả năng được mở rộng. Bạn có thể thấy rằng sẽ có một số lượng bệnh nhân hay khách hàng nhất định tìm tới bạn trong những khoảng thời gian nhất định. Kể cả đối với nghề gái điếm, họ phục vụ khách hàng và được trả tiền theo thời gian “làm việc”. Hơn nữa, bởi lẽ những dịch vụ này luôn luôn cần thiết với tất cả mọi người nên bạn gần như không phải lo lắng đến việc thu hút khách hàng. Nếu bạn mở một nhà hàng được mọi người yêu thích, việc bạn cần làm chỉ là chờ đợi cho đến khi tất cả chỗ trống được lấp đầy.

Đối với những nghề nghiệp kể trên, dù bạn có được trả công cao bao nhiêu đi chăng nữa, thu nhập của bạn vẫn luôn có một giới hạn nhất định. Thu nhập của bạn phụ thuộc vào những nỗ lực không ngừng nghỉ để thực hiện những nhiệm vụ giống nhau hơn là xuất phát từ những quyết định mang tính bước ngoặt. Hơn nữa, những loại hình công việc này rất dễ dự đoán và bởi thế sẽ chẳng có mấy sự thay đổi diễn ra cho đến tận cuối đời. Nói cách khác, chúng không thể tạo ra “Thiên nga đen”

Bởi vậy tìm hiểu sự khác biệt giữa một nhà văn và một người thợ làm bánh, một kẻ đầu cơ và một bác sĩ, một tên lừa đảo và gái mại dâm chính là một phương pháp hữu dụng để thay đổi cách nhìn nhận về thế giới. Nó tách biệt những công việc kể cả khi có sự đầu tư về công sức cũng không đem lại hiệu quả doanh thu với những nghề nghiệp đòi hỏi cả công sức và thời gian (những nguồn cung bị giới hạn) để đạt được lợi nhuận.