Những Điều Tuổi Trẻ Thường Lãng Phí

Ngụy biện

Một số học trò hỏi triết gia Socrate rằng: Thế nào là ngụy biện? Socrate nghĩ một lúc rồi hỏi đám học trò:

– Có hai vị khách cùng đến nhà thầy, một người rất sạch sẽ, một người rất bẩn, các trò nghĩ trong hai người ai sẽ đi tắm?

Học trò A trả lời:

– Người khách bẩn.

Socrate nói:

– Không phải, mà là người sạch sẽ. Bởi vì người sạch sẽ đến đâu cũng thích sạch sẽ còn người bẩn thì xem cái bẩn là chuyện dĩ nhiên nên không quan tâm. Vậy các trò nghĩ tiếp ai trong họ là người đi tắm?

Học trò B trả lời:

– Người sạch sẽ.

Socrate trả lời:

– Lại càng không phải, là người bẩn đi tắm. Bởi vì người sạch sẽ thì không cần tắm nữa còn người bẩn tất có nhu cầu đi tắm. Con người thường làm theo nhu cầu của mình có đúng không?

Socrate mỉm cười nói tiếp:

– Như vậy nhất định là người khách bẩn đi tắm, có phải vậy không nào?

Học trò C trả lời:

– Đúng!

Socrate lại nói:

– Như vậy càng không đúng. Người sạch sẽ có thói quen giữ sạch sẽ, người bẩn tất nhiên cũng có nhu cầu đi tắm. Cho nên cả hai cùng đi tắm, có đúng không nào?

Học trò D không dám khẳng định, nói lấp lửng:

– Nên cho là đúng.

Socrate lại nói:

– Như thế là trò nhầm rồi. Người sạch sẽ thì không cần tắm nữa, người bẩn thì không thích tắm. Vậy không có ai đi tắm cả.

Học trò B nói:

– Nhưng, nhưng…

Socrate kết luận:

– Đó chính là ngụy biện. Mỗi đáp án lại khác nhau nhưng đều có lý.

Điều này cũng rất tốt

Một ông lão có trí tuệ thông minh sáng suốt được nhà vua mời vào cung làm quốc sư. Ông có một câu nói cửa miệng rất nổi tiếng: “Điều này cũng rất tốt, đây là việc đáng mừng”.

Một hôm quốc vương sơ ý làm đứt một đốt ngón tay, đau quá không chịu được liền hỏi ông lão xem có cách gì để bớt đau. Ông lão vẫn thường đem câu nói hằng ngày tâu với quốc vương:

– Kính thưa bệ hạ! Thỉnh cầu bệ hạ niệm câu: “Điều này cũng rất tốt. Đây có thể là việc đáng mừng”, nỗi đau của bệ hạ sẽ được giảm đi nhiều.

Quốc vương nghe xong, bỗng tức giận nói:

– Tay ta đã thế này, thế mà ngươi còn nói là việc tốt đáng mừng. Ngươi nhạo báng ta, ta hạ ngục ngươi để xem ngươi còn nói là việc đáng mừng nữa không?

Không ngờ khi quân lính bắt ông lão giam vào ngục, ông vẫn nhắc lại câu vừa nói: “Đây là việc tốt, vào ngục cũng là điều đáng mừng”.

Một thời gian sau, quốc vương cùng các đại thần đi săn, chẳng may họ bị thổ dân bắt được. Họ định đem những người này làm vật tế cúng trời đất, nhưng theo phong tục của địa phương, người mà thân thể không toàn vẹn không được làm vật tế. Nhờ vậy quốc vương được thả về.

Sau khi trở về, việc đầu tiên quốc vương ra lệnh thả ông lão hơn nữa còn hết lời khen ngợi. Sau đó ngài hỏi ông lão:

– Ta đứt mất một đốt ngón tay là việc đáng mừng đã được chứng thực, còn lão bị giam lâu nay không lẽ cũng là việc đáng mừng sao?

Ông lão thản nhiên trả lời:

– Đương nhiên! Nếu thần không bị giam giữ ở đây thì thế nào cũng phải đi săn cùng bệ hạ, tất cũng bị sát hại làm vật tế rồi.

Ông lão đầy trí tuệ giơ cao tay như khẳng định lời nói của mình.

Mỹ đức có thể làm trong sạch linh hồn con người

Một triết gia đưa các đệ tử của mình chu du khắp thiên hạ. Trong 10 năm, họ đã đi qua tất cả các nước, gặp gỡ những học giả nổi tiếng. Bây giờ họ trở về, trong bụng đầy ắp kiến thức kinh luân. Trước khi vào thành phố, họ ngồi nghỉ ở một cánh đồng hoang, triết gia nói với đệ tử:

– Mười năm du lịch, các trò đã học được mọi thứ, khóa học của chúng ta sắp kết thúc, bây giờ thầy giảng bài cuối cùng.

Đệ tử vây quanh triết gia. Triết gia hỏi:

– Bây giờ chúng ta đang ngồi ở đâu?

Các đệ tử đều nói:

– Đang ở giữa cánh đồng hoang.

Triết gia hỏi tiếp:

– Đồng hoang đang mọc cây gì?

Các đệ tử đều nói:

– Đồng hoang mọc đầy cỏ.

Triết gia nói:

– Đúng! Đồng hoang đang mọc đầy cỏ. Bây giờ thầy muốn biết làm thế nào để diệt được loài cỏ tạp này.

Các đệ tử lấy làm kinh ngạc, họ không hề nghĩ tới việc một triết gia từ lâu chuyên nghiên cứu vô vàn điều bí ảo huyền diệu của cuộc đời mà bài giảng cuối cùng lại đơn giản như vậy. Một đệ tử trả lời:

– Thưa thầy! Chỉ cần có cuốc là có thể cuốc đất diệt cỏ.

Đệ tử thứ hai trả lời:

– Rắc vôi vào là có thể diệt cỏ.

Đệ tử thứ ba trả lời:

– Trừ cỏ phải trừ tận gốc, chỉ cần đào hết rễ là được.

Đợi các đệ tử trả lời xong, triết gia đứng dậy nói:

– Thôi! Bài học đến đây là hết. Các trò sau khi về nhà cứ theo cách của mình mà diệt cỏ. Năm sau lại đến đây tụ họp.

Một năm sau, nơi các đệ tử gặp nhau buổi cuối cùng không còn là đồng cỏ rậm rạp nữa mà đã biến thành một cánh đồng hoa màu tươi tốt. Các đệ tử ngồi đợi triết gia đến, nhưng cuối cùng không thấy triết gia đâu.

Mấy năm sau, triết gia tạ thế. Khi chỉnh lý lại những tài liệu văn bản của triết gia, các đệ tử phát hiện trang cuối cùng của một bản thảo có bổ sung thêm một đoạn: ‘‘Muốn diệt cỏ tạp ở đồng hoang, chỉ có một phương pháp. Đó là trồng hoa màu trên đó. Cũng như vậy, muốn cho linh hồn không vấy bẩn, phương pháp duy nhất là dùng mỹ đức chiếm cứ tâm hồn’’.