Thư gửi người thi sĩ trẻ tuổi

Mươi ngày trước tôi rời Paris, người ốm và mệt, đến một vùng đồng bằng phía bắc, cảnh rộng và yên tĩnh và bầu trời nơi đây có lẽ sẽ làm tôi khoẻ lại. Nhưng tôi khởi hành giữa một cơn mưa dài, hôm nay mới có vẻ hơi ngớt trong cảnh đất trời xao xác; và nhân lúc trời mới hửng này tôi gửi lời thăm ông.

Ông Kappus vô cùng thân mến: tôi đã để một bức thư của ông lâu không phúc đáp, không phải tôi quên – mà trái lại, bức thư ấy thuộc loại mỗi lần bắt gặp trong đống thư cũ là ta mở ra xem lại, trong đó tôi nhận ra ông như từ một khoảng cách rất gần. Ðấy là bức thư viết ngày mồng hai tháng Năm, chắc ông còn nhớ. Ðọc thư như giờ đây, giữa yên tĩnh mênh mông nơi xa vắng này, nỗi ưu tư đẹp đẽ của ông về đời sống làm tôi xúc động, hơn cả lúc ở Paris là nơi mọi thứ vang lên khác hẳn bởi sự ồn ào quá cỡ, khiến tất cả cứ rung lên. Ở đây quanh tôi là cảnh vật bao la lộng gió ngàn khơi, ở đây tôi cảm giác rằng không một ai có thể trả lời cho ông những câu hỏi và những cảm xúc tự hàm chứa một đời sống riêng, sâu trong chính chúng; bởi lẽ ngay cả những kẻ xuất sắc nhất cũng lầm lạc trong ngôn từ nếu buộc phải diễn tả những điều khẽ khàng nhất và hầu như bất khả ngôn. Tuy thế, tôi tin rằng ông sẽ không đến nỗi vô vọng nếu chịu khó bám vào những thứ có thể làm dịu cặp mắt như ở đây. Nếu ông hướng tới thiên nhiên, hướng tới cái giản dị trong đó, cái nhỏ bé, hầu như không ai thấy mà có thể vụt lớn thành vĩ đại và khôn lường từ lúc nào chẳng rõ; nếu có nổi tình yêu dành cho cái nhỏ nhoi ấy, và chỉ đơn thuần như một người đầy tớ tìm cách thu phục lòng tin của những gì dường như nghèo nàn thanh đạm: ông sẽ thấy mọi thứ trở nên nhẹ nhàng hơn, nhất quán hơn, và cũng thân thiện hơn thì phải, có lẽ điều đó không nằm trong lý trí, lý trí thì ngơ ngác tụt lại đằng sau, mà nằm trong tận cùng ý thức ông, trong sự tỉnh táo và trong tri thức. Ông còn trẻ lắm, còn đứng trước mọi bước khởi đầu, và tôi đề nghị ông, trong khả năng cho phép, ông thân mến, hãy kiên nhẫn với mọi điều còn chưa được giải đáp trong trái tim ông, và hãy thử yêu lấy chính những câu hỏi như yêu các căn buồng khóa trái và những cuốn sách viết bằng một ngôn ngữ hoàn toàn xa lạ. Bây giờ ông đừng truy tìm những lời đáp, ông chẳng nhận được đâu, vì đằng nào ông cũng không thể sống chúng. Mà vấn đề quan trọng là sống tất cả. Vậy bây giờ ông hãy sống những câu hỏi. Có thể dần dần một ngày nào đó, sau này, ông bước hẳn vào câu trả lời lúc nào chẳng biết. Có thể ông có sẵn trong mình khả năng hình thành và kiến tạo, là lối biểu hiện đặc biệt trong sáng và đầy ân sủng của đời sống; ông hãy tự tu dưỡng cho được như vậy, – nhưng hãy tin tưởng chấp nhận cái sẽ đến, ngay cả khi nó chỉ xuất phát từ ý chí, từ một thúc bách nào đó trong tâm khảm ông, thì cũng xin ông chấp nhận và đừng ghét bỏ gì hết. Vâng, tính dục thật nặng nề. Nhưng tất cả những gì chúng ta phải gánh vác đều nặng nề, hầu như mọi thứ nghiêm túc đều nặng nề, và mọi thứ đều là nghiêm túc. Ông chỉ cần hiểu ra điều ấy, và bằng bản năng và tư chất con người mình, bằng vốn liếng kinh nghiệm và tuổi thơ và sức lực mình, hãy thiết lập một quan hệ hoàn toàn riêng tư (không vướng bận bởi khuôn mẫu và tục lệ) với tính dục, được như vậy ông sẽ chẳng sợ đánh mất mình và chẳng sợ không xứng đáng với cái tài sản quý giá nhất đó.

Lạc thú thân xác là một trải nghiệm dục tính, không khác gì việc quan sát thuần túy, hay cái cảm giác khi một trái cây ngon no tròn trên lưỡi; nó là một kinh nghiệm lớn, vô tận, ban cho chúng ta, là một tri thức về thế giới, là tổng hoà và hào quang của mọi tri thức. Chúng ta đón nhận nó, điều đó không có gì là xấu; xấu là ở chỗ hầu hết mọi người đều lạm dụng và phung phí nó, dùng nó làm kích thích tố tống vào những chỗ mệt mỏi của đời mình, và dùng nó để phân tán thay vì góp nhặt cực khoái. Con người cũng đã biến việc ăn uống thành một cái gì khác: thiếu thốn ở chỗ này trong khi thừa mứa ở chỗ kia đã khoả ngầu cái nhu cầu trong sáng đó, và những nhu cầu thiết yếu, sâu sắc, giản dị khác để đời sống có thể tái sinh cũng đã bị vẩn đục như vậy. Nhưng riêng từng người thì có thể làm chúng trong trở lại và sống trong trẻo (riêng từng người chẳng được, vì quá lệ thuộc, thì chí ít là gã cô đơn). Gã sẽ nhớ ra rằng, mọi cái đẹp nơi cỏ cây và muông thú đều ở dạng lặng lẽ muôn thuở của tình yêu và khát vọng, gã sẽ nhìn con thú cũng như ngắm cái cây nhẫn nại và tự giác giao hòa và sinh sôi và nảy nở, không vì lạc thú thân xác, không vì đau đớn thân xác, mà tuân theo những tất yếu lớn hơn cả lạc thú lẫn đớn đau và mạnh mẽ hơn cả ý chí và khả năng đề kháng. Ôi, ước gì con người hãy ngoan ngoãn hơn mà đón nhận điều bí ẩn tràn đầy trong cả những vật nhỏ mọn nhất nơi trái đất này, giữ gìn nó, chịu đựng nó nghiêm túc hơn, và thấy rõ nó nặng nề khủng khiếp chứ đừng coi nhẹ. Ước gì con người hãy tôn kính tính năng sinh sản của mình, một tính năng duy nhất, dù nó biểu lộ bằng tinh thần hay thể xác; bởi lẽ sáng tạo tinh thần cũng bắt nguồn từ sáng tạo thể xác, cùng một bản chất, và chẳng qua là sự lập lại khẽ khàng hơn, mê mẩn hơn và vĩnh cửu hơn của lạc thú xác thịt mà thôi. Ý tưởng “làm kẻ sáng lập, sinh thành, kiến tạo” sẽ chẳng là gì hết nếu không được khẳng định và thực thi liên tục và rộng khắp thế gian, nếu không được vạn vật và muôn loài ngàn lần tán đồng – và hương vị của nó sở dĩ đẹp đẽ và phong phú khôn tả nhường ấy chỉ vì chứa chan kí ức thừa kế từ công cuộc tác thành và sinh nở của triệu triệu sinh linh. Muôn ngàn đêm ân ái đã lãng quên sống dậy trong một ý tưởng sáng tạo và ban cho nó tầm cao cùng vẻ cao sang. Và những kẻ đêm đêm đến với nhau, dính vào nhau trong lạc thú ấp ủ, là thực hiện một công việc nghiêm túc, là góp nhặt ngon ngọt, chiều sâu và sức mạnh cho khúc ca của một thi sĩ nào đó rồi sẽ xuất hiện, sẽ đứng dậy để cất lời khoái lạc khôn tả. Họ gọi tương lai đến gần; và dù họ có nhầm lẫn và mù quáng ôm nhau chăng nữa thì tương lai vẫn đến, một sinh linh mới trỗi dậy, và quy luật bừng tỉnh trên nền tảng của cái dường như là ngẫu nhiên, qua đó một tinh trùng khỏe mạnh giàu sức đề kháng sẽ len đến tế bào trứng đang rộng mở đón nó. Ông đừng để mình bị lung lạc bởi bề nổi; dưới tầng sâu tất cả đều trở thành quy luật. Và những kẻ sống sai và sống dở điều bí ẩn nêu trên (rất nhiều kẻ như thế) chẳng qua chỉ chuyển nó đi tiếp như một bức thư đóng kín mà không hay biết mà thôi. Và ông cũng đừng rối trí, vì cách mệnh danh thì đa dạng và bản thân các trường hợp thì phức tạp. Có lẽ trùm lên tất cả là một mẫu tính vĩ đại như khát vọng chung. Vẻ đẹp của nàng trinh nữ, một thực thể “chưa đóng góp gì” (như ông đã diễn đạt rất hay) là mẫu tính còn đang tự đoán, đang chuẩn bị, đang hồi hộp và khao khát. Còn vẻ đẹp của người mẹ là mẫu tính đang phục vụ, và trong lão bà là một kí ức lớn lao. Và tôi có cảm giác là trong người nam cũng có mẫu tính, cả về tinh thần lẫn thể xác; sự sản ra ở người nam cũng là một dạng sinh nở, và sinh nở chính là tác thành từ chốn dồi dào sâu kín nhất. Và có lẽ các giới tính gần gũi nhau hơn người ta vẫn tưởng, và khi người nam và người nữ thoát khỏi mọi nhầm lẫn và ác cảm, không còn tìm đến nhau như hai đối cực, mà chung lưng như anh em và láng giềng, như người với người, để đơn giản là cùng nhau nhẫn nại và nghiêm trang gánh cái gánh nặng chất lên mình là giới tính, đấy có lẽ sẽ là cuộc đại-cách-tân thế giới.

Nhưng tất cả những gì mà một ngày nào đó may ra là khả dĩ đối với số đông thì kẻ cô đơn ngay tự lúc này đã có thể chuẩn bị và xây đắp bằng đôi tay ít nhầm lẫn hơn. Vì thế, ông thân mến, hãy yêu lấy sự cô đơn, và hãy cam chịu nỗi đau nó gây nên bằng lời oán thán du dương. Ông bảo rằng những người gần gũi bỗng thành xa lạ, như thế là quanh ông đã bắt đầu xa vắng. Và khi tầm gần đã hoá xa thì tầm xa hẳn là đã xa tận những vì sao và mênh mông lắm; ông hãy mừng cho độ tăng trưởng của chính mình, đằng nào thì ông cũng chẳng đem ai vào đó được, và hãy tốt với những kẻ còn đang tụt lại, hãy an tâm và bình thản trước họ và đừng hành hạ họ bằng những hoài nghi của ông, đừng kinh khiếp họ bằng niềm lạc quan hay phấn khởi mà họ không hiểu nổi. Ông hãy tìm ra một cách chung sống giản dị và tin cậy nào đó với họ, không nhất thiết phải thay đổi khi ông khác đi và ngày càng khác đi; hãy yêu lấy nơi họ đời sống ở một dạng khác và hãy rộng lượng với những người đang già đi, họ sợ hãi nỗi đơn độc, còn ông lại tin cậy nó. Hãy tránh tiếp tay cho tấn thảm kịch giằng xé giữa cha mẹ và con cái, nó tiêu hủy rất nhiều sức lực của đám trẻ và tàn phá tình yêu của người già, là thứ tình yêu sưởi ấm và tác động mặc dù chẳng hiểu gì. Ðừng bắt họ khuyên bảo và cũng đừng mong họ cảm thông, nhưng hãy tin vào một tình yêu cất giữ cho mình như một gia tài thừa kế, và hãy cầm chắc rằng trong đó có sức mạnh và phúc lành, là nơi ông có thể đậu lại mà vẫn đi được xa.

Trước mắt, ông đang bước vào một nghề buộc ông phải tự lập và chỉ hoàn toàn trông cậy vào chính mình trong mọi phương diện, như thế là tốt. Hãy kiên nhẫn đợi xem đời sống sâu thẳm trong ông có bị bó buộc trong cái khung của nghề nghiệp đó không. Tôi coi đó là một nghề rất khó khăn và đầy đòi hỏi, vì bị ràng buộc bởi những khuôn mẫu nặng nề, và hầu như không dành chỗ cho phong cách cá nhân trong công việc. Nhưng ngay cả trong những hoàn cảnh hết sức xa lạ thì ông vẫn có nỗi cô đơn làm quê hương và chỗ dựa, và từ đó ông sẽ tìm ra mọi đường đi cho mình.

Tôi dành sẵn mọi lời cầu chúc theo bước ông đi, và tôi tin tưởng ở ông.

Rainer Maria Rilke