Mẹ Không Thể Ép Con Nhưng Thuyết Phục Thì Được

CỨNG ĐẦU HAY ĐƠN GIẢN LÀ KHÁC BỐ MẸ?

Bạn có phải là phụ huynh của một trong số những đứa trẻ hoang dã và tuyệt diệu này không?

Làm cách nào để biết con bạn cứng đầu bẩm sinh hay chỉ ương bướng nhất thời? Mỗi người được sinh ra là một tổng thể phức tạp và duy nhất các đặc tính, tính cách và khí chất. Nghiên cứu cũng cho thấy mỗi người có “lối mòn” trong việc tiếp nhận và giải nghĩa thông tin. Điều này, hay còn gọi là phong cách học khác nhau sẽ dẫn tới thông tin tiếp nhận, cách xử lý thông tin và cách giao tiếp với phần còn lại của thế giới khác nhau. Phong cách học cũng ảnh hưởng lớn đến tư duy làm cha làm mẹ, bởi cha mẹ thường mặc định rằng con cái nên làm theo cách họ vẫn làm. Gì thì gì, họ chính là nhân chứng sống chứng minh cách đó hiệu quả.

Tuy nhiên, chúng ta, những bậc làm cha làm mẹ, rất dễ coi nhẹ thậm chí vô tình quên mất con cái mình có cách nhìn hoàn toàn khác về thế giới, và cứ ép buộc chúng làm trái với bản chất tự nhiên để làm những việc chỉ có ý nghĩa với chúng ta thì chẳng khác gì công dã tràng, nhọc lòng mà chẳng nên công cán gì. Cha mẹ hiếm khi cố ý đè nén con cái mình. Ngược lại, tin hay không, trẻ cũng chẳng mấy khi cố tình trêu ngươi cha mẹ. Nhưng khi bố mẹ và con cái có hai phong cách trái ngược, xung đột là điều dễ hiểu.

Vài tháng trước, trên chuyến bay tới Orlando, tôi ngồi bên một ông bố rầu rĩ. Bob nguyên là phi công chiến đấu của không lực Hoa Kì. Nay anh chuẩn bị nghỉ hưu non và đang làm công việc hướng dẫn. Chỉ chuyện trò dăm ba câu, tôi hiểu ngay ra nỗi khổ tâm của anh. Hoá ra anh có tới năm đứa con và hai trong số chúng khiến anh phát điên. Chúng tôi đã trò chuyện cởi mở thân tình, và tôi đã chia sẻ với anh vài nguyên tắc trong cuốn Mỗi đứa trẻ một cách học Cuốn sách đã được Alpha Books chọn dịch và xuất bản năm 2010 (The way they learn). Đến phần những cách tiếp thu khác nhau, anh sôi nổi hẳn lên. “Giờ thì tôi vỡ vạc ra đôi chút rồi.” Rồi Bob ghé sang và cho tôi hay tại sao anh ức chế đến vậy với hai đứa con yêu quý. Anh bức xúc: “Đánh một cái dấu bé tí vào một ô vuông tí teo trong cái biểu đồ dán trên mặt tủ lạnh thì khó cái gì cơ chứ?” Trước khi tôi kịp trả lời, anh lại tiếp: “Và chẳng lẽ bọn nhóc không nhận thấy rằng người ta không đánh răng trước khi thay quần áo ngủ hay sao? Người ta phải thay quần áo ngủ trước, rồi mới đi đánh răng.”

Tôi cười toe toét: “Bob, anh ăn pizza như thế nào?”

Anh trả lời ngay: “Ồ, tôi luôn ăn những phần có nhiều hải sản hơn trước.” Trông anh khá hoang mang: “Sao vậy? Anh ăn chúng như thế nào?”

“Ờ thì, đại khái tôi cắt nhỏ rồi ăn thôi.”

“Ôi không! Anh không nhận ra rằng không hề có quy củ gì về sự phân bố hải sản trong mỗi cái bánh hay sao? Anh không thể cứ phó mặc cho may rủi thế!”

Tôi bật cười. Nửa đùa nửa thật, tôi nói: “Bob, anh ốm rồi, thật đấy!”

Anh cũng cười, nhưng thoắt trở nên đăm chiêu. “Anh biết không, tôi luôn nghĩ con mình không vâng lời khi chúng làm việc không theo cách của tôi. Tôi đã tìm ra được điều gì là tốt nhất và phương pháp nào hiệu quả hơn tất cả. Nên tôi cho rằng nếu chúng làm chệch đi, đó đúng là biểu hiện chống đối, bất trị!”

Bob và tôi đã hàn huyên suốt nhiều giờ về những điểm khác nhau giữa anh và vợ cũng như giữa anh và lũ trẻ. Anh hào hứng ngó qua bảng biểu cùng danh sách về cách học, và trông anh có vẻ nhẹ nhõm khi biết được vài cách động viên và truyền cảm hứng cho TCĐ (Trẻ cứng đầu) của mình.

Bạn thường tin rằng lũ trẻ nhà mình cứng đầu cả đám, nhưng bạn sẽ ngạc nhiêu nếu biết rằng, đa số trường hợp, chỉ đơn giản là con bạn nhìn nhận thế giới theo cách khác bạn. Giả dụ, nếu có xu hướng phân tích, như Bob chẳng hạn, bạn sẽ tự động chia thông tin và các trường hợp thành những phần nhỏ, sau đó tập trung và ghi nhớ những chi tiết trọng yếu. Nhưng nếu bạn có một đứa con trái ngược – kiểu tổng hợp – nó sẽ chỉ giỏi nhìn toàn cảnh và cảm nhận chung về tình huống đó. Nên không có gì lạ nếu bạn yêu cầu con mình chú tâm tới lời bạn nói, thì nó lại ngồi loay hoay nghĩ xem đâu mới là điều quan trọng. (Để biết thêm thông tin về sự kết hợp những cách học khác nhau này, hãy nhớ đọc cuốn Mỗi đứa trẻ một cách học nhé.)

BẠN HAY CON MÌNH CỨNG ĐẦU ĐẾN MỨC NÀO?

Dĩ nhiên, bất kỳ phong cách học nào cũng có thể sản sinh ra một trẻ cứng đầu. Dù vậy, qua một thập kỷ dạy và làm việc về phương pháp học, tôi nhận ra rằng những người bị coi là cứng đầu, dù là người lớn hay trẻ nhỏ, có rất nhiều điểm tương đồng. Hãy bỏ ra vài phút đọc danh sách dưới đây và đánh dấu những điều miêu tả chính bạn. Sau đó đọc lại danh sách một lần nữa, lần này cho con bạn, và tính xem mức độ cứng đầu của con bạn đến đâu.

BẠN CỨNG ĐẦU ĐẾN MỨC NÀO?

Kiểm nghiệm độ cứng đầu của bạn

Chỉ đánh dấu những câu đúng 100%

Trẻ cứng đầu (TCĐ)…

— những từ như “không có khả năng” hay “bất khả thi” hay kiểu nói đại loại như “không thể làm nổi” là những từ không hề có trong từ điển của bạn.

— trong nháy mắt có thể quay phắt từ thái độ sôi nổi, âu yếm thành lầm lì, kiên quyết.

— có thể tranh cãi một chi tiết tới tận cùng, đôi khi chỉ để biết “tận cùng” đó xa tới mức nào.

— khi nhàm chán, thà tự châm ngòi cho các rắc rối còn hơn trải qua một ngày không có sự kiện gì.

— coi những quy tắc chỉ như những chỉ dẫn (Vd: “Miễn là con tuân thủ “tinh thần của luật pháp”, tại sao mẹ còn khắt khe thế?”)

— bộc lộ sức sáng tạo và khả năng xoay xở cực lớn – luôn tìm ra cách để hoàn thành mục tiêu.

— có thể biến một vấn đề tưởng như nhỏ nhất thành một chiến dịch dai dẳng hoặc một cuộc tranh cãi nảy lửa.

— không làm những việc với lí do “vì nó phải thế” – phải là việc gì có ý nghĩa với bản thân mình.

— từ chối nghe lời vô điều kiện – lúc nào cũng phải ra điều kiện trao đổi thì mới vâng lời.

— không ngại thử những gì chưa biết – chinh phục những thứ mới mẻ (mặc dù mọi TCĐ tự chọn những mạo hiểm cho mình, họ đều có tự tin để thử những điều mới mẻ).

— có thể giải nghĩa những yêu cầu đơn giản nhất thành một kết luận mang tính xúc phạm.

— có thể không thực sự nói xin lỗi nhưng gần như luôn dàn xếp tốt mọi việc.

Điểm của bạn: Bạn cứng đầu đến mức nào?

0-3 Bạn có cứng đầu, nhưng không mấy khi biểu hiện.

4-7 Bạn cứng đầu khi cần, nhưng không phải hàng ngày.

8-10 Bạn cứng đầu đúng mức, và có thể thôi khi nào muốn.

11-12 Bạn không thể không cứng đầu.

CÓ CÁI NHÌN TÍCH CỰC

Cứng đầu không phải là một điều gì xấu! Tôi thường nhắc nhở những ông bố bà mẹ của TCĐ rằng con cái họ có thể thay đổi cả thế giới – dù gì chăng nữa, không có vẻ gì là thế giới có thể biến đổi chúng cả! Đứa con cứng đầu của bạn biết đâu lại làm thế giới trở nên tốt đẹp hơn. Có một đứa con kiên định, nhiệt huyết, sẵn sàng mạo hiểm giống như được ban tặng một món quà quý giá vậy. Thử nghĩ về một vài nhà lãnh đạo hay người tiên phong vĩ đại trong quá khứ xem – Thomas Jefferson, Marie Curie, Albert Einstein, Joan of Arc, Thomas Edison, và nhiều người khác nữa. Tất cả đều đứng vững trước mọi nghịch cảnh, kiên định với luận điểm của mình, và vững vàng trước những đòn công kích. Họ không bao giờ chấp nhận từ bỏ giấc mơ của mình.

Lẽ dĩ nhiên, TCĐ sẽ phải bước trên con đường chông gai để đến thành công, và cha mẹ chúng sẽ có vô vàn cơ hội để nâng cao tính nhẫn nại và sáng tạo ra những cách rèn luyện kỉ luật mới. Franklin Graham, một TCĐ và là con cả của nhà truyền giáo Billy Graham, đã đưa ra rất nhiều ví dụ thú vị về điều này trong cuốn hồi ký của mình, Nổi loạn với một Lí do. Mẩu chuyện tôi thích nhất trong đó kể về phương pháp mà người mẹ đã dùng để giúp ông cai thuốc lá.

Thói quen hút thuốc lá của tôi trở nên tệ tới nỗi vào một buổi chiều, khi Floyd Roberts, người trông nhà của chúng tôi tới thăm, Mẹ hỏi mượn bao thuốc lá chú ấy.

“Tôi muốn dạy Franklin một bài học,” bà nói với chú Floyd.

Bà đưa tôi vào phòng bếp và nói tôi ngồi trước lò sưởi. Mẹ đang định làm gì vậy? Tôi tự hỏi.

Mẹ mở bao thuốc, rút ra một cây, và đưa cho tôi. “Giờ con hãy châm thuốc và hút đi – và nhớ phải hít vào đấy!” Mẹ muốn tôi sợ thuốc lá và đinh ninh rằng một khi tôi ném đi thì sẽ không bao giờ còn muốn chạm vào một điếu thuốc lá nào nữa.

Không thể tin nổi tôi lại được đường đường chính chính hút thuốc! Tôi còn nhớ bố kể rằng ông nội đã cho bố một trận nên thân khi bắt được bố đang phì phèo thuốc lá – và việc đó có tác dụng! Vậy nên tôi rất kinh ngạc khi mẹ lại cho tôi hút thuốc với lời chúc của mình. Phải nói là ngỡ ngàng.

“Chắc chắn rồi,” tôi nói, châm cây thuốc đầu tiên và hít vào thật sâu.

Mẹ nhìn tôi thả khói, mặt bình thản như không. “Cứ hút đi,” mẹ nói.

Tôi làm theo. Hút hết điếu thứ hai, mặt tôi xanh như tàu lá chuối. Tôi lao vào nhà tắm và nôn thốc nôn tháo, rồi rửa mặt và điềm nhiên quay lại bếp hút tiếp. Tôi lấy điếu thứ ba, và với nụ cười tự mãn, quẹt diêm và hút. Vài phút sau, tôi vọt trở lại nhà tắm để phun lần nữa. Tôi không phải người dễ dàng thoái chí.

Trước khi đốt sạch cả hai mươi điếu trong bao, tôi đã nôn đến mật xanh, mật vàng. Mỗi lần thấy tôi phi vào nhà tắm, mẹ chắc đã nghĩ phương pháp của mình có hiệu quả, nhưng điều đó chỉ làm tôi quyết không khuất phục mà thôi. Mẹ đã không lường trước được điều này.

Tôi không rõ bụng mình đến khi nào mới ngừng nhộn nhạo. Nhưng nếu có thêm một bao thuốc nữa, tôi cũng sẽ hút sạch!

Mẹ không từ bỏ quyết tâm làm tôi bỏ thuốc, nhưng bà không bao giờ dùng tới cách đó nữa.

Mỗi TCĐ tôi biết khi đọc câu chuyện này đều thấu hiểu quyết tâm của Franklin. Hiện tại, kẻ phá gia chi tử trước kia đang nắm giữ cương vị của bố mình, tức người đứng đầu Hiệp hội Truyền giáo Billy Graham, một trong những tổ chức Thiên Chúa giáo có ảnh hưởng mạnh mẽ nhất trên thế giới. Ý chí sắt đá của ông chắc chắn sẽ giúp ông đảm nhiệm tốt cương vị này.