9 Bí Quyết Diễn Thuyết Trước Công Chúng

Những bí quyết thuyết trình của Steve Jobs

Tôi đang ở một tư thế đặc biệt để phân tích các bài thuyết trình của TED. Tôi đã viết một cuốn sách có nhan đề Bí quyết thuyết trình của Steve Jobs2, sau này là cuốn sách bán chạy trên thế giới. Các CEO nổi tiếng đã học hỏi từ các nguyên tắc được nói đến trong cuốn sách này, và hàng trăm ngàn chuyên gia trên khắp thế giới đang sử dụng chúng để truyền một sức sống mới vào những bài thuyết trình của mình. Tôi rất tự hào với sự quan tâm đó, nhưng tôi muốn đảm bảo với quý độc giả rằng những phương pháp mà tôi đề cập trong cuốn Bí quyết thuyết trình của Steve Jobs không phải của riêng Steve Jobs. Người đồng sáng lập Apple và là nhà phát triển công nghệ cũng rất giỏi trong việc sử dụng linh hoạt những phương pháp này. Đây là những phương pháp “rất TED”.

2 Bí quyết thuyết trình của Steve Jobs, Carmine Gallo, Nxb Tổng hợp TP. HCM, 2011.

Trong cuốn sách đó, tôi đã nhấn mạnh rằng bài nói chuyện nổi tiếng tại lễ tốt nghiệp của Steve Jobs ở Đại học Stanford vào năm 2005 là một minh họa tuyệt đẹp cho khả năng làm say lòng khán giả của ông. Trớ trêu thay, bài nói chuyện tại lễ phát bằng ấy lại là một trong những video nổi tiếng nhất trên TED.com. Tuy không phải là một bài nói chuyện TED, nhưng nó lại chứa đựng những yếu tố giống như các bài thuyết trình hay nhất của TED và đã có hơn 15 triệu lượt xem.

“Thời gian của bạn là hữu hạn, vì vậy đừng lãng phí nó để sống một cuộc đời của kẻ khác. Đừng tự trói buộc mình trong một giáo điều nào cả – đó chính là sống theo những suy nghĩ của người khác,” Jobs nói với những sinh viên tốt nghiệp, “đừng để những ý kiến ồn ào của những người xung quanh nhấn chìm tiếng nói bên trong tâm hồn bạn. Và quan trọng nhất là hãy dũng cảm đi theo tiếng gọi của trái tim và trực giác. Bằng cách nào đó, chúng đã biết trước bạn thực sự muốn trở thành điều gì.” Những câu nói của Jobs đã đến với những người ham mê những bài thuyết trình của TED. Họ là những người tìm kiếm. Họ háo hức được học hỏi. Không bằng lòng với hiện trạng, họ tìm kiếm những ý tưởng hay và mới lạ giúp đẩy thế giới đi lên phía trước. Với Steve Jobs, bạn đã học được những phương pháp từ một bậc thầy; trongTalk Like TED, bạn học được từ tất cả họ.

Dale Carnegie cho thế kỷ XXI

So với hầu hết những cuốn sách trên thị trường hiện nay, Talk Like TED đào sâu hơn vào nghệ thuật truyền đạt. Nó giới thiệu với bạn những con người – những nhà khoa học, tác giả, nhà giáo dục và những nhà lãnh đạo nổi tiếng – những người đã soạn ra và trình bày những bài nói chuyện về cuộc đời mình. Mỗi người trong số hơn 1.500 bài thuyết trình miễn phí trên trang web của TED có thể dạy bạn điều gì đó về diễn thuyết trước công chúng.

Khi mới nhen nhóm ý tưởng viết một cuốn sách về đề tài các bí mật diễn thuyết trước đám đông trong các bài nói chuyện của TED, tôi xem đó như Dale Carnegie của thế kỷ XXI. Carnegie đã viết cuốn sách tự học về diễn thuyết trước công chúng đầu tiên vào năm 1915 – Nghệ thuật nói trước công chúng3. Linh cảm của Carnegie là không chê vào đâu được. Ông gợi ý rằng các diễn giả nên nói ngắn gọn. Ông nói rằng kể chuyện là một cách hiệu quả để kết nối tình cảm với khán giả. Ông gợi ý sử dụng các thuật hùng biện như ẩn dụ và loại suy. Ba phần tư thế kỷ trước khi người ta phát minh ra PowerPoint, Carnegie đã nói về việc sử dụng các hình ảnh hỗ trợ. Ông hiểu được tầm quan trọng của lòng nhiệt huyết, trải nghiệm và cách truyền đạt mạnh mẽ để gây xúc động cho người khác. Cho đến nay, những gợi ý của Carnegie vào năm 1915 vẫn là nền tảng cho mọi phương thức giao tiếp hiệu quả.

3 Nghệ thuật nói trước công chúng, Dale Carnegie, Nxb Văn hóa Thông tin, 2005.

Vào lúc có những ý tưởng đó thì Carnegie lại không có những công cụ sẵn có ngày nay. Các nhà khoa học sử dụng fMRI (ảnh chụp cộng hưởng từ chức năng) có thể quét não người để thấy được chính xác những điểm được kích hoạt trong não khi phải thực hiện một nhiệm vụ cụ thể, như việc nói hay nghe một người khác nói. Công nghệ này và các công cụ khoa học hiện đại khác đã dẫn đến sự bùng nổ các nghiên cứu trong lĩnh vực giao tiếp. Những bí mật được lật mở trong cuốn sách này được hậu thuẫn bởi các luận cứ khoa học từ những bộ óc giỏi nhất trên hành tinh và các công trình xuất sắc của họ. Niềm đam mê có phải là thứ có thể lây lan không? Bạn sẽ biết ngay thôi. Liệu có thể “đồng bộ hóa” trí não bạn với trí não của người đang nghe bạn? Bạn cũng sẽ biết được câu trả lời. Vì sao một bài thuyết trình dài 18 phút lại hơn đứt một bài dài 60 phút? Vì sao video Bill Gates thả muỗi vào khán giả lại được lan truyền chóng mặt đến thế? Bạn cũng sẽ tìm được câu trả lời cho những câu hỏi này.

Carnegie cũng thiếu một công cụ mạnh mẽ nhất mà chúng ta có thể sử dụng để nắm bắt nghệ thuật diễn thuyết trước công chúng: đó là mạng internet, thứ đã không được thương mại hóa cho đến tận 40 năm sau khi Carnegie qua đời. Ngay nay, nhờ vào dải thông rộng sẵn có, người ta có thể xem các video trên TED.com và xem cách những bộ óc tuyệt vời nhất thế giới thuyết trình về cuộc đời họ. Khi đã học được chín bí mật này, bạn hãy đọc những bài phỏng vấn những diễn giả nổi tiếng nhất của TED và tìm hiểu thứ khoa học ẩn sau tất cả. Ngoài ra, bạn có thể truy cập TED.com để trực tiếp xem các nhà thuyết trình sử dụng những kỹ năng mà bạn vừa mới được đọc.

Tất cả chúng ta đều đang rao bán?

Các diễn giả TED nổi tiếng nhất đưa ra những bài thuyết trình nổi bật giữa một biển những ý tưởng. Như Daniel Pink đã ghi lại trong cuốn Từ bản năng đến nghệ thuật bán hàng4: “Dù muốn hay không, tất cả chúng ta cũng đều đang rao bán.” Nếu bạn được mời để nói một bài thuyết trình kiểu TED thì cuốn sách này chính là Kinh Thánh của bạn. Nếu bạn chưa từng được mời nói chuyện kiểu TED và không có ý định làm thế thì cuốn sách này vẫn nằm trong số những cuốn sách đáng giá nhất mà bạn từng đọc, bởi vì nó sẽ dạy bạn cách chào bán những khả năng và ý tưởng theo một cách thuyết phục hơn so với những gì bạn từng nghĩ. Nó sẽ dạy bạn làm cách nào để áp dụng được những yếu tố mà mọi bài thuyết trình truyền cảm đều có, và nó sẽ giúp bạn nhìn nhận lại bản thân như một người lãnh đạo và một người truyền đạt. Hãy nhớ rằng, nếu bạn không truyền cảm hứng cho mọi người bằng những ý tưởng của mình thì dù những ý tưởng ấy có lớn lao đến mấy cũng vô ích. Các ý tưởng chỉ có giá trị bằng với những hành động theo sau sự truyền đạt về những ý tưởng đó.

4 To Sell Is Human – Từ bản năng đến nghệ thuật bán hàng, Daniel H. Pink, Nxb Tổng hợp TP. HCM, 2014.

Talk Like TED được chia làm ba phần, mỗi phần nói về ba thành tố làm nên một bài thuyết trình truyền cảm. Những bài thuyết trình hấp dẫn nhất đều:

• TRUYỀN CẢM – Chạm đến trái tim.
• ĐÁNG NHỚ – Nội dung được trình bày theo những cách khiến ta không bao giờ quên được.

Truyền cảm

Những nhà truyền đạt vĩ đại có thể chạm đến trí óc và trái tim bạn. Tuy nhiên, phần lớn những người thuyết trình đều quên mất phần “trái tim”. Trong chương 1, bạn sẽ học cách khai phá bậc thầy bên trong bạn bằng cách xác định xem điều bạn thực sự say mê là gì. Bạn sẽ đọc về nghiên cứu – chưa từng được công bố trên báo chí – giải thích vì sao niềm đam mê lại là chìa khóa để thành thục được kỹ năng diễn thuyết trước công chúng. Chương 2 sẽ chỉ cho bạn cách để thành thục nghệ thuật kể chuyện và vì sao những câu chuyện lại giúp cho người nghe cảm thấy gắn kết về mặt cảm xúc với chủ đề của bạn. Bạn sẽ biết các nghiên cứu mới cho thấy những câu chuyện có thể thực sự “đồng bộ” trí óc bạn với trí óc khán giả như thế nào, giúp bạn tạo được những mối liên kết sâu sắc và ý nghĩa hơn rất nhiều so với những gì bạn đã từng trải nghiệm. Trong chương 3, bạn sẽ tìm hiểu cách những diễn giả của TED biểu lộ ngôn ngữ cơ thể và ngôn từ một cách chân thật và tự nhiên, như thể họ đang trò chuyện chứ không phải đang diễn thuyết trước rất đông khán giả. Bạn cũng sẽ được gặp các diễn giả, những người đã dành 200 giờ để nhẩm lại một bài thuyết trình và tìm hiểu cách thực hành như thế nào. Bạn sẽ học những cách khiến sự hiện diện và cách truyền đạt của bạn tạo cảm giác thoải mái và có tác động mạnh mẽ.

Mới lạ

Theo quan điểm của các nhà thần kinh học mà tôi từng phỏng vấn thì sự mới lạ chính là cách hiệu quả duy nhất để thu hút được sự chú ý của một người. Kevin Allocca, nhà quản lý xu thế của YouTube đã nói với các khán giả TED rằng trong một thế giới mà số video đủ để phát liên tục trong hai ngày được tải lên mỗi phút, “thì chỉ có những video nào thực sự đặc biệt và mới lạ mới có thể nổi bật lên được”. Trí não không thể bỏ qua sự mới lạ, và sau khi bạn tiếp thu được những phương pháp trong phần này, những thính giả của bạn sẽ không thể bỏ qua bạn được. Trong chương 4, chúng ta sẽ tìm hiểu cách những nhà thuyết trình thu hút khán giả của họ bằng những thông tin mới hay một cách tiếp cận khác lạ đối với một lĩnh vực học thuật. Chương 5 nói về việc tạo những giây phút bất ngờ, nhấn mạnh vào việc các diễn giả nổi tiếng đã xây dựng và truyền đạt một cách thận trọng, có ý thức những khoảnh khắc “gây ngạc nhiên” mà những khán giả của họ vẫn còn nhắc về nó hằng năm sau đó. Chương 6 đề cập đến những yếu tố nhạy cảm nhưng quan trọng của sự hài hước chân thật – khi nào thì cần dùng đến nó, dùng như thế nào, và làm cách nào để hài hước mà không cần kể chuyện cười. Sự hài hước là nét riêng của mỗi người và nó cần được gắn liền với phong cách thuyết trình của riêng bạn.

Đáng nhớ

Bạn có thể có những ý tưởng mới lạ, nhưng nếu khán giả của bạn không thể nhớ được những gì bạn đã nói, thì những ý tưởng đó cũng chẳng có ý nghĩa gì. Trong chương 7 tôi sẽ giải thích vì sao 18 phút cho một bài thuyết trình TED lại là khoảng thời gian lý tưởng để truyền đạt được ý tưởng của bạn. Và đúng, có một khoa học đằng sau nó. Chương 8 nói về tầm quan trọng của việc tạo những trải nghiệm sinh động và đa giác quan để khán giả của bạn có thể ghi nhớ được nội dung. Trong chương 9 tôi nhấn mạnh tầm quan trọng của việc đi đúng làn đường của mình, chìa khóa cơ bản để là một diễn giả chân thật, đáng tin mà người khác cảm thấy có thể tin cậy được.

Mỗi chương sẽ nhấn mạnh vào một phương pháp cụ thể mà các diễn giả TED sử dụng kèm với các ví dụ, giải thích chi tiết và các bài phỏng vấn với những người đã thực hiện những thuyết trình đó. Tôi cũng thêm vào các “ghi chú của TED” xuyên suốt mỗi chương: các mẹo cụ thể có thể giúp bạn áp dụng những bí mật này vào lần kể chuyện/thuyết trình tiếp theo của mình. Trong các ghi chú này, bạn sẽ tìm thấy tên diễn giả và tiêu đề bài thuyết trình của họ để có thể dễ dàng tìm được nó trên trang TED.com. Trong mỗi chương, tôi cũng sẽ phân tích tính khoa học đằng sau mỗi bí mật được nói đến – vì sao nó lại có tác dụng và làm cách nào bạn có thể áp dụng phương pháp đó để nâng các bài thuyết trình của bạn lên một tầm cao mới. Trong 10 năm qua, chúng ta đã nghiên cứu về trí óc con người nhiều hơn bất kỳ thời gian nào trong lịch sử. Những kết quả nghiên cứu này có ảnh hưởng cực kỳ sâu sắc đến bài thuyết trình tiếp theo của bạn.

Học hỏi từ những người tài giỏi

Trong cuốn Mastery (tạm dịch: Sự tinh thông), tác giả Robert Greene lập luận rằng tất cả chúng ta đều có khả năng vượt qua các giới hạn về khả năng của con người. Sức mạnh, trí thông minh và sự sáng tạo là những nguồn lực mà chúng ta có thể khai phá nếu biết cách tư duy và sử dụng đúng kỹ năng. Những người tinh thông trong lĩnh vực của họ (hội họa, âm nhạc, thể thao, diễn thuyết trước công chúng…) thường có một cách nhìn khác về thế giới. Greene tin rằng nên giải thích lại từ thiên tài (genius) vì chúng ta có được “sự tiếp cận với những thông tin và tri thức mà các bậc thầy trước đây chỉ có thể mơ ước.”

TED.com là một mỏ vàng cho những ai muốn đạt được sự tinh thông trong lĩnh vực giao tiếp, thuyết phục và diễn thuyết trước công chúng. Talk Like TED sẽ trao cho bạn những công cụ và hướng dẫn bạn cách sử dụng, qua đó giúp bạn tìm được tiếng nói của mình và thậm chí là cả vận may nữa.

Những nhà truyền đạt trên-mức-trung bình nói chung là thành công hơn người khác, nhưng những nhà truyền đạt vĩ đại sẽ khai mở các phong trào. Họ được nhớ tới và được tôn sùng, như Jefferson, Lincoln, Churchill, Kennedy, King, Reagan… Trong kinh doanh, nếu không thể truyền đạt hiệu quả thì sẽ dẫn đến sự thất bại nhanh chóng. Có nghĩa là những người khởi nghiệp sẽ không nhận được hỗ trợ tài chính, sản phẩm sẽ không bán được, các dự án sẽ không được ủng hộ và sự nghiệp sẽ không thể khởi sắc. Khả năng thuyết trình xứng tầm TED có thể đem lại sự khác biệt giữa việc tận hưởng sự tung hô và lao động cực nhọc trong tối tăm, tuyệt vọng. Bạn sinh ra là để trở nên lớn lao. Đừng làm hỏng tiềm năng ấy chỉ vì không thể truyền đạt được các ý tưởng của mình.

Tại sự kiện TED 2006, nhà truyền cảm hứng Tony Robbins đã nói: “Những người lãnh đạo hiệu quả có khả năng lay chuyển được chính mình và những người khác bởi vì họ hiểu được những nguồn lực vô hình định hình nên chúng ta.” Sự truyền đạt sôi nổi, mạnh mẽ và đầy thuyết phục là một trong những nguồn lực làm lay chuyển và định hình nên chúng ta. Một cách tiếp cận mới đối với các vấn đề dai dẳng, các câu chuyện đầy cảm hứng, những cách truyền đạt thông tin đầy lôi cuốn và những khoảnh khắc đứng dậy vỗ tay của khán giả được gọi là những “khoảnh khắc TED”. Hãy tạo ra những khoảnh khắc đó. Hãy mê hoặc khán giả của bạn. Hãy truyền cảm hứng cho họ. Hãy thay đổi thế giới.