Nghịch Lý Của Sự Lựa Chọn – Tại Sao Nhiều Hơn Lại Ít Hơn
1. THÔNG TIN SÁCH/EBOOK
Tác giả : Barry Schwartz
Download sách Nghịch Lý Của Sự Lựa Chọn – Tại Sao Nhiều Hơn Lại Ít Hơn ebook PDF/PRC/MOBI/EPUB. Tải miễn phí, đọc online trên điện thoại, máy tính, máy tính bảng.
Danh mục : SÁCH KINH DOANH – ĐẦU TƯ
2. DOWNLOAD
Download ebook
File ebook hiện chưa có hoặc gặp vấn đề bản quyền, Downloadsach sẽ cập nhật link tải ngay khi tìm kiếm được trên Internet.
Bạn có thể Đọc thử hoặc Xem giá bán.
Bạn không tải được sách ? Xem hướng dẫn nhé : Hướng dẫn tải sách
3. GIỚI THIỆU / REVIEW SÁCH
LỜI NÓI ĐẦU
Cách đây khoảng 6 năm, tôi đi đến cửa hiệu để mua một cặp quần Jean. Phải nói đã lâu lắm rồi tôi mới đi mua một cái quần mới vì vốn có “chủ trương” là sẽ mặc những chiếc cũ cho tới khi nào chúng rách nát mới thôi.
Một cô bán hàng nhã nhặn đến hỏi tôi cần mua gì. “Tôi cần một cái quần Jean kích cỡ 32-38”, tôi trả lời.
“Ông thích loại vừa bó sát, vừa, hay không bó sát lắm, thùng thình hay rất thùng thình?” Cô bán hàng hỏi tiếp.
“Ông thích loại stonewashed, acid-washed hay distressed? Ông thích loại cài nút hay kéo phẹc-mơ-tuya? Ông thích loại phai màu hay bình thường?”
Tôi thấy ngạc nhiên. Phải mấy phút sau mới có thể ấp úng trả lời: “Tôi chỉ muốn mua một cái quần Jean thông thường. Loại thông thường duy nhất mà tôi vẫn mặc”. Hóa ra là cô bán hàng này không biết nhưng sau khi hỏi ý kiến những đồng nghiệp “kỳ cựu” hơn, cô ta đã có thể hiểu được một chiếc quần Jean thông thường là như thế nào, và có thể chỉ cho tôi đi đúng hướng.
Khó ở chỗ là với những lựa chọn mình có được, tôi không còn chắc chiếc quần Jean “thông thường” là đúng cái tôi cần. Có thể loại vừa hay loại vừa thoải mái sẽ tiện lợi hơn. Tôi trở nên kiên trì khi vừa nhận ra mình đã thành lỗi thời với thời trang hiện đại. Tôi quay trở lại và hỏi cô bán hàng đâu là sự khác biệt giữa loại thông thường, vừa không bó sát và vừa. Cô bán hàng cho tôi xem sơ đồ cho thấy những nét cắt khác nhau như thế nào. Nhưng điều đó cũng không giúp thu hẹp sự lựa chọn lại, nên tôi quyết định thử hết tất cả. Lấy từng loại quần, tôi bước vào phòng thay đồ. Tôi mặc từng cái và “soi” mình thật kỹ trước gương. Tôi hỏi ý kiến cô bán hàng một lần nữa để có thể đưa ra quyết định. Mặc dù ý kiến đó có ảnh hưởng rất ít đến quyết định của mình, tôi vẫn tin rằng một trong những cái đang thử sẽ phù hợp với mình. Và tôi quyết định khám phá xem đó là cái nào. Thế nhưng tôi vẫn không thể. Cuối cùng, tôi chọn loại vừa vì nếu như chọn cái vừa thoải mái thì điều đó có nghĩa là tôi cần che giấu việc cơ thể mình đang mất nét dần ở lứa tuổi trung niên.
Chiếc quần tôi chọn hóa ra là ổn, nhưng tôi bỗng nhận ra mình không nên mất cả một ngày trời chỉ để mua một chiếc quần. Bằng cách đưa ra hàng loạt những lựa chọn như thế này, không còn nghi ngờ gì nữa, cửa hàng đã ưu đãi khách hàng có thị hiếu và dáng người khác nhau. Tuy nhiên, chính việc có quá nhiều lựa chọn như thế cũng tạo ra những vấn đề cần được giải quyết. Trước khi có những lựa chọn như thế này, một người mua như tôi đây sẵn sàng chấp nhận mua một chiếc quần không hoàn toàn vừa vặn, nhưng ít ra cái được là chỉ tốn khoảng 5 phút cho việc này. Nhưng giờ đây, nó đã trở nên phức tạp và buộc tôi phải bỏ nhiều thời gian, công sức, và cũng không ít những nghi ngờ, lo lắng, cùng sợ hãi.
Tất nhiên mua một chiếc quần Jean chỉ là vấn đề vụn vặt. Tuy vậy, điều đó lại mang một chủ đề lớn hơn nhiều mà chúng ta sẽ theo suốt trong cuốn sách này: đó là khi ta không có lựa chọn nào, cuộc sống hầu như không thể nào chịu đựng nổi. Khi con số lựa chọn tăng lên như vốn dĩ nó phải thế trong văn hóa người tiêu dùng, thì sự tự do, tự chủ, và độc lập sự đa dạng này mang lại thật mạnh mẽ và tích cực. Nhưng khi số lượng lựa chọn ngày một nhiều thêm, thì những khía cạnh tiêu cực vì có quá nhiều lựa chọn bắt đầu xuất hiện. Và khi những lựa chọn đó tiếp tục tăng vọt, những mặt tiêu cực ngày một leo thang cho tới khi chúng ta cảm thấy quá tải. Tới lúc này, lựa chọn không còn là tự do nữa, chúng làm chúng ta yếu đi. Chúng có thể sẽ chi phối và áp chế chính chúng ta.
Áp chế?
Đó là một khẳng định gây ấn tượng, đặc biệt là sau ví dụ về việc đi mua quần Jean. Tuy vậy, chủ đề của chúng ta không có nghĩa là giới hạn chỉ ở chúng ta sẽ lựa chọn hàng hóa như thế nào.
Cuốn sách này nói về những lựa chọn mà người Mỹ gặp phải trong mọi khía cạnh đời thường: giáo dục, công việc, tình bạn, giới tính, sự mơ mộng, cách nuôi con, tôn giáo. Không thể chối bỏ nhiều lựa chọn làm cải tiến chất lượng cuộc sống của chúng ta. Nó cho phép chúng ta chi phối được số phận của mình và đến gần hơn với việc đạt được đúng cái chúng ta cần trong mọi tình huống. Lựa chọn thiết yếu cho sự tự do, vốn là điều tối quan trọng cho sự phát triển. Những người sống lành mạnh khỏe khoắn luôn cần và muốn tự định hướng cuộc sống của chính mình.
Nhưng mặt khác, chuyện một vài lựa chọn là tốt không có nghĩa là càng nhiều lựa chọn thì càng tốt. Tôi sẽ nói rõ hơn việc chúng ta sẽ trở nên quá tải khi có quá nhiều lựa chọn. Theo văn hóa, chúng ta mong muốn có được sự tự do, quyết đoán, đa dạng, và chúng ta cũng miễn cưỡng khi phải từ bỏ bất kỳ lựa chọn nào. Nhưng cứ bấu víu vào tất cả các sự lựa chọn có sẵn sẽ dẫn đến những quyết định sai lầm, âu lo, căng thẳng, và bất mãn – thậm chí là trầm cảm.
Cách đây nhiều năm, nhà triết học chính trị lỗi lạc Isaiah Berlin đã đưa ra phân biệt quan trọng giữa “tự do tiêu cực” và “tự do tích cực”. Theo đó, “tự do tiêu cực” được hiểu là tự do từ ràng buộc, từ những gì bị người khác bảo phải làm. Trong khi đó, “tự do tích cực” là tự do đối với những cơ hội được trở thành người quyết định chính cuộc đời mình và làm cho nó có ý nghĩa hơn, thiết thực hơn. Thông thường, hai loại tự do này sẽ đi sóng đôi. Nếu những ràng buộc mà mọi người muốn “tự do tiêu cực” đủ chặt, người ta sẽ không thể nào đạt tới ngưỡng “tự do tích cực”. Tuy nhiên, “tự do tích cực” và “tự do tiêu cực” không nhất thiết phải sóng đôi với nhau.
Amartya Sen, nhà Nobel kinh tế và triết học, cũng đã thẩm tra bản chất của tầm quan trọng của tự do và độc lập và những điều kiện thể thúc đẩy chúng. Trong cuốn sách “Phát triển như Tự do” của mình, ông này đã phân biệt tầm quan trọng của bản thân lựa chọn và vai trò của chúng trong cuộc sống chúng ta. Ông đề nghị thay vì quá chú tâm đến tự do chọn lựa, chúng ta nên tự hỏi mình liệu rằng những thứ đó sẽ bồi đắp hay tước đoạt hay tước đoạt của ta; chúng sẽ trói buộc hay giải phóng ta; chúng sẽ làm tăng thêm long tự trọng của ta hay ngày một hủy hoạt nó; và chúng sẽ tạo điều kiện để ta tham gia vào các hoạt động cộng đồng ngày một nhiều hơn hay ngăn cản điều đó. Tự do thiết yếu cho long tự trọng, hoạt động xã hội, tính cơ động, và những ấp ủ. Tuy vậy, không lựa chọn nào mang lại nhiều tự do hơn. Cụ thể, có nhiều lựa chọn mua hàng hóa và dịch vụ có thể không đóng góp gì đáng kể hay thậm chí là không có gì đối với tự do. Ngược lại, chúng có thể làm mất sự tự do bằng cách lấy đi thời gian, công sức lẽ ra chúng ta có thể dùng cho những chuyện khác.
Tôi tin rằng ngày càng có nhiều người Mỹ hiện đại trở nên không thỏa mãn mặc dù xung quanh họ ngày càng có nhiều lựa chọn. Cuốn sách này sẽ giải thích vì sao như vậy và đề nghị cần phải làm gì với nó.
Nước Mỹ được thành lập dựa trên cam kết về độc lập và tự do cá nhân, và với giá trị cốt lõi là tự do lựa chọn. Và tôi cho rằng chúng ta tự khắt khe với chính mình khi đánh đồng tự do quá gần với lựa chọn, như là càng nhiều lựa chọn thì càng có nhiều tự do.
Thay vào đó, tôi cho rằng chúng ta nên tận dụng tối đa những tự do mình có bằng cách có những lựa chọn sáng suốt đối với những vấn đề quan trọng, và cùng lúc tự trấn an mình về quá nhiều nỗi lo cho những chuyện không đáng.
Tiếp theo đó, ở phần I, tôi sẽ nói về một loạt những lựa chọn mà người ta gặp hàng ngày đang tăng dần trong những năm gần đây. Ở phần II sẽ tập trung vào cách chúng ta chọn lựa và quá trình đưa ra những lựa chọn sáng suốt khó khăn và đòi hỏi như thế nào. Lựa chọn sáng suốt đặc biệt khó khăn cho những ai quyết chí có được lựa chọn tối ưu, đó là những người tôi coi là “người cầu toàn”.
ĐỌC THỬ
Một ngày tại siêu thị
Trong một lần dạo qua các gian hàng tại siêu thị gần nhà, tôi phát hiện 85 loại và nhãn hiệu bánh quy giòn khác nhau với vô số đặc điểm cự kỳ đa dạng. Có loại mặn, ngọt hay lạt, không béo ha có bổ sung lipid. Chúng được chứ trong những hộp thiếc “hoành tráng” hay những bọc giấy kiến đơn giản to nhỏ đủ cỡ. Bạn cũng có thể chọn giữa những loại bánh nội địa rẻ tiền mặn chát hay các sản phẩm ngoại nhập ngon tuyệt và dĩ nhiên là đắt hơn nhiều. Siêu thị ở chỗ tôi chỉ là một siêu thị cỡ trung bình, nhưng bên cạnh 85 chủng loại bánh quy giòn là 285 loại bánh quy thường, với riêng vị chocolate đã có tới 20 lựa chọn đang chờ bạn. Xa xa là gian hàng nước giải khát với 13 loại nước uống thể thao, 65 nhãn hiệu nước đóng hộp cho trẻ em, 75 loại trà hòa tan đồng hành với 175 loại trà túi lọc và các loại nước dành cho người lớn khác. Mỗi người một ý nhưng bạn hoàn toàn có thể yên tâm khi đã có đủ các loại hương chanh, mật ong hay có vị ngọt (với đường hay chất làm ngọt). Thậm chí riêng nước uống đóng chai cũng đã có ít nhất 15 hương vị được trưng bày. Hơi “ngớ ngẩn”, tôi lạc đến gian hàng dược phẩm và càng hoa mắt hơn với 61 loại kem chống nắng và 80 chủng thuốc giảm đau khác nhau – aspirin, acetaminophen hay ibuprofen, 350 hay 500 miligrams dưới dạng viên hay con nhộng. Ngoài ra còn có 40 loại kem đánh rang, 150 loại son dưỡng môi và “khủng” nhất là 360 loại dầu gọi, dầu xả hay gel dưỡng tóc. Kế đó là 90 loại thuốc thông mũi. Và cuối cùng là chỉ y tế: có sáp và không có sáp, có mùi và không mùi.
Trở về quầy thực phẩm, tôi có thể chọn giữa 230 loại súp (29 loại có vị gà), 16 hiệu khoai tây nghiền ăn liền, 75 hiệu nước chấm và 120 vị sốt spaghetti. Trong số 175 nhãn dầu trộn slad có tới 16 loại dầu ô-liu 42 hiệu giấm khác nhau. Sự lựa chọn vẫn chưa từ bỏ bạn khi đã ra tới quầy tính tiền vì vẫn còn có bao nhựa và bao giấy đang chờ, bạn cũng có quyền thanh toán bằng tiền mặt hay thẻ tín dụng.
Mới chỉ một chuyến đi nho nhỏ trong một siêu thị khá khiêm tốn đã hé lộ một góc của “mê hồn trận” luôn chào đón những khách hàng thuộc giới trung lưu ngày nay. Ấy là tôi chưa đụng tới trái cây và rau quả (bón phân hữu cơ hay bán hữu cơ, có phun thuốc hay không), thịt, cá và gia cầm (nuôi thả hay công nghiệp, lột da hay chưa, để nguyên con hay xắt miếng, có ướp sẵn không, ngồi ruột hay để trống), nước lau nhà, rửa chén và xả vải v.v và v.v đâu đấy. Một siêu thị điển hình chứa tới 30.000 mặt hàng, quá nhiều lựa chon cho người tiêu dùng. Ngoài ra còn có hơn 20.000 sản phẩm mới ra mắt mỗi năm và hầu như tất cả đều nằm phủ bụi trên các quầy hàng chờ thanh lý. Việc đắn đo để chọn được mức giá vừa ý nhất càng làm cho danh sách các lựa chọn càng dài ra, và vì thế nếu bạn là một người cẩn thận, bận có thể dành nửa ngày trời chỉ để chọn một hộp bánh, vì bạn phải suy xét về giá cả, hương vị, độ béo, hay calories. Tuy nhiên ai mà có thời gian cho việc này cơ chứ? Có lẽ đó là lý do mà người tiêu dùng thường có khuynh hướng quay về với một sản phẩm quen thuộc, mà không thèm “liếc” tới 75% những mặt hàng khác đang cố cạnh tranh cho sự chú ý và đồng tiền của họ. Còn ai nữa ngoài một ông giáo sư đang cố viết một cuốn sách “coi được” có thể dừng lại để nhận ra rằng có tới 300 loại bánh quy khác nhau để chọn?
Các siêu thị vốn được coi là kho chứa những mặt hàng không thọ lâu – những sản phẩm được sử dụng nhanh chóng và cũng được bổ sung nhanh không kém. Vì thế mua nhầm một loại bánh sẽ không gây nên hậu quả gì nghiêm trọng về tâm lý hay tài chính, nhưng trong những loại hình mua sắm khác, người ta bỏ số tiền lớn hơn để mang về những sản phẩm phải bền hơn và tốt hơn. Và tại đây khi số lượng các lựa chọn tăng lên sẽ kéo theo sự gia tăng về các dao động tâm lý.
“Tậu” thiết bị gia dụng – chuyện không đơn giản
Tiếp tục chuyến “thám hiểm” các lựa chọn của chúng ta, tôi rời khỏi siêu thị và bước vào một cửa hàng thiết bị điện tử cũng không lớn lắm gần đó và sau đây là những gì tôi khám phá:
– 45 hệ thống âm thanh dành cho xe hơi cùng 50 bộ loa đi kèm.
– 42 chủng loại máy tính được thiết kế theo rất nhiều cách khác nhau đi kèm với 27 loại máy in.
– 110 kiểu TV với màn hình cong; màn hình phẳng, nhiều kích cỡ và kiểu dáng cũng như chất lượng âm thanh đa dạng sẵn sàng phục vụ các “thượng đế”.
– 30 loại đầu video khác nhau đang ra sức cạnh tranh với hơn 50 kiểu đầu DVD.
– 20 loại camera đặt bên cạnh 85 mẫu điện thoại (chưa kể điện thoại di động).
– Dân chơi “Hi-end” cũng hoàn toàn hài long với 74 kiểu dàn chỉnh âm thanh, 55 loại đầu CD, 32 loại máy cassette và 50 dòng loa khác nhau (những thành phần này có thể được trộn lẫn và kết nối với nhau theo rất nhiều cách để có thể tạo ra tới 6.512.000 hệ thống âm thanh khác nhau). Nếu bạn không đủ hầu
bao hay công sức để tự tạo một hệ thống âm thanh riêng cho mình thì cũng đã có sẵn 63 bộ tích hợp “nho nhỏ” lựa chọn.
Không giống như các sản phẩm tại siêu thị, bạn không thể mau chóng sử dụng hết các mặt hàng điện tử và thay thế chúng được. Nếu quyết định sai lầm, bạn phải ráng tự hài lòng, hoặc phải trải qua quá trình lựa chọn khó khăn vất vả một lần nữa. Bên cạnh đó chúng ta cũng không thể dựa vào thói quen để đơn giản hóa quyết định của mình, vì không phải tuần nào chúng ta cũng mang về một hệ thống âm thanh mới cũng như vì công nghệ đang phát triển với tốc độ chóng mặt và các sản phẩm thay đổi từng ngày, nên nhiều khả năng là model cũ của bạn đã không còn tồn tại khi bạn muốn thay cái máy ở nhà. Với những điều kiện như vậy, việc lựa chọn bắt đầu có những hậu quả nghiêm trọng hơn.
“Ngập đầu” với thư quảng cáo
Mỗi tuần gia đình tôi nhận được khoảng 20 catalogue gửi tới nhà về vô số mặt hàng: từ quần áo, giày dép tới đồ gia dụng, đồ nội thất, thực phẩm cao cấp, dụng cụ tập thể dục, cho đến những mẫu quà tặng độc đáo; ngoài ra còn có vài sản phẩm mà tôi không biết gọi chúng là gì nữa. Những catalogue này có tốc độ lan truyền không thua kém virus máy tính – một khi bạn đã may mắn (hay xấu số) lọt vào danh sách của một nhãn hiệu, hàng tá những “bạn đồng hành” khác sẽ nhanh chóng tiếp bước. Chỉ cần mua một thứ trong một catalogue và tên bạn sẽ được truyền đi từ nhãn hàng này sang danh sách khác. Trong 1 tháng trước, có 25 catalogue quảng cáo thời trang nằm trên bàn của tôi. Thử mở một cuốn về trang phục nữ, tôi đã tìm ra:
– 19 mẫu áo thun với 8 màu mỗi loại.
– 10 kiểu quần short cũng với 8 màu mỗi loại.
– 7 hiệu quần Jean.
– Hàng tá kiểu áo khoác và quần cực kỳ đa dạng về màu sắc.
Và với đồ tắm – 15 kiểu một mảnh còn 2 mảnh thì “ôi thôi”: 7 loại áo ngực khác nhau, mỗi kiểu có 5 màu để phối hợp với 5 loại quần tắm cũng có 5 màu mỗi mẫu (cho phép các quý bà quý cô có 875 lựa chọn để tự tạo một bộ bikini hấp dẫn cho riêng mình).
Từ shopping kiến thức…
Ngày nay, đa số các trường đại học về xã hội và nhân văn đều theo đuổi quan niệm đề cao sự tự do lựa chọn và một trường đại học hiện đại cũng giống như một trung tâm mua sắm kiến thức vậy.
Một thế kỷ trước, chương trình giáo dục của chúng ta bao gồm những khóa học bắt buộc và cố định, với mục đích cao nhất là đào tạo con người trong những thuyền thống đạo đức và quy tắc công dân. Giáo dục không đơn thuần là học một môn học – đó là một phương pháp phát triển con người đạt được giá trị chuẩn của xã hội và có khát vọng sống cao đẹp. Thường thì đỉnh cao của giáo dục bậc đại học sẽ là một khóa học do các giáo sư giảng dạy và bao gồm nhiều lĩnh vực kiến thức khác nhau được xem là cần thiết cho sinh viên. Nhưng quan trọng hơn, khóa học này có mục đích dạy cho sinh viên cách sử dụng kiến thức đã tiếp thu, để xây dựng một cuộc sống tốt và đạo đức ở cấp độ cá nhân lẫn một thành viên trong xã hội.
Giờ đây mọi chuyện đã hoàn toàn thay đổi. Không còn những chương trình học được định sẵn và cũng không còn một khóa học đơn lẻ bắt buộc cho mọi sinh viên. Không còn nỗ lực dạy con người phải sống tốt vì ai có khả năng phán xét thế nào là một cuộc sống tốt cơ chứ? Khi tôi vừa bước chân vào đại học 35 năm trước, tất cả mọi sinh viên đều phải trải qua 2 năm đại cương. Chúng tôi cũng có một vài lựa chọn về môn học nhưng rất hạn hẹp. Hầu như mỗi khoa đều có một khóa nhập môn dành cho sinh viên năm nhất để chuẩn bị cho họ những kiến thức cao hơn sau này. Bạn có thể gặp một anh chàng cùng khóa chưa hề quen biết, 2 người vẫn có rất nhiều thứ chung để bàn luận về các bài học (cũng như chương trình đào tạo đại học hiện nay tại Việt Nam – người dịch)
Ngày nay, các tổ chức giáo dục hiện đại “chào bán” nhiều chủng loại “hàng hóa” hơn và cho phép, thậm chí là khuyến khích sinh viên – các “khách hàng”, tìm hiểu kỹ lưỡng trước khi tìm ra những gì mình cần và mình thích. Mỗi khách hàng đều tự do để “mua” những gói kiến thức mình muốn và trường đại học sẽ cung cấp bất cứ thứ gì khách hàng của họ yêu cầu. Trong học viện uy tín, cách thức “trung tâm thương mại” này được thể hiện rất rõ ràng. Trong một vài tuần đầu, sinh viên được phép “xem hàng”, họ vào một lớp học như người tiêu dùng tại các hội chợ và dường như sinh viên nói với giáo sư: “Thầy có 10 phút để thể hiện với em những gì thầy có nên hãy cố gắng hết sức”.
Khoảng 20 năm trước, Đại học Harvard là nơi mở đầu cho cách tiếp cận mới mẻ này. Họ điều chỉnh những yêu cầu về đại cương của mình thành một chương trình “hạt nhân”. Sinh viên sẽ tham dự ít nhất 1 khóa học trong một trong 7 “vùng” lựa chọn rất rộng. Trong những vùng này có tổng cộng 220 khóa học cho sinh viên lựa chọn. 32 khóa Văn hóa nước ngoài, 44 khóa Lịch sử, Văn học – nghệ thuật 58 khóa, Suy lí định lượng 25 khóa và cuối cùng là 44 khóa Khoa học. Vậy bạn hãy thử tính xem tỷ lệ 2 sinh viên không quen biết tình cờ gặp nhau và cùng bàn luận về 1
Related Posts: