Giấc Mơ Trứng Vàng

I) Khởi nguồn đam mê

Vào những ngày đầu đông năm 2006, đi đâu cũng nghe thấy người ta nhắc đến chứng khoán như một hiện tượng của xã hội. Từ ngoài chợ, quán nước hay nơi làm việc văn phòng và ngay cả giảng đường đại học, chứng khoán được đưa ra bàn luận một cách sôi nổi. Những câu chuyện thần kỳ về những người này, người kia giầu lên một cách nhanh chóng nhờ chứng khoán tựa như những giấc ngủ đẹp sau một đêm là trước nhà lại có thêm một con Camry 2.4 hoặc BMW đã hun đúc trong tôi một giấc mơ đổi đời “Giấc mơ trứng vàng”. Đó là một giấc chiêm bao tươi đẹp tại thời điểm đó mà không chỉ riêng tôi mơ ước. Chẳng ai buồn băn khoăn tại sao lại có mức lợi nhuận khổng lồ như vậy mỗi ngày mà công nhận nó như một sự thật hiển nhiên tựa phép nhiệm mầu mang tên chứng khoán vàng.

Cuốn theo vòng xoáy kim tiền mang lại lợi nhuận quá dễ dàng, mặc dù không có nhiều kiến thức về kinh tế, chứng khoán nhưng tôi vẫn cố gắng tìm mọi cách trang bị cho mình những kỹ năng cơ bản trước khi tham gia vào một chiến trường tưởng như trải đầy hoa hồng. Đây cũng là lúc tôi vừa mới chuyển việc từ một công ty của Nhật sang làm cho một tập đoàn hàng đầu về CNTT của Mỹ. Trong lúc đó, tôi cũng xin được một học bổng đào tạo quản lý dự án trong ngành CNTT của chính phủ Nhật-VN tài trợ học trong vòng gần 1 tháng với các chuyên gia từ Nhật Bản sang VN dậy. Và tôi đã thuyết phục được giám đốc công ty cho tôi tạm nghỉ ở công ty để tham gia khóa học quản lý dự án. Đó chính là một cách mà công ty đầu tư vào nhân viên hiệu quả nhất mà lại không mất chi phí đào tạo gì cả. Vậy là vừa học lớp quản lý dự án ban ngày, tôi lại vừa đăng ký một khóa học về phân tích và đầu tư chứng khoán của Ủy Ban Chứng Khoán Nhà Nước buổi tối trong vòng 2 tuần về những ký năng cơ bản cần thiết nhất cho một nhà đầu tư chứng khoán. Việc tìm một lớp học về chứng khoán lúc đó là cực kỳ dễ dàng bởi chỉ cần cầm bất kỳ một tờ báo hay vào mạng là các bạn có thể thấy những thông tin quảng cáo về các lớp học chứng khoán nhan nhản. Bạn chỉ cần quan tâm xem đâu là lớp mình cần với chi phí và thời gian ra sao mà thôi.

Vậy là hàng ngày trong giờ hành chính tôi học về những ký năng quản lý tuyệt vời của người Nhật Bản, về cách mà họ quản lý tài nguyên con người một cách hiệu quả trong từng dự án thành công… buổi tối tôi lại trìm đắm trong những lý thuyết kinh tế chứng khoán mới lạ hoàn toàn xa vời với những chuyên môn về IT mà tôi đã được trang bị. Nhưng chính IT đã cho tôi một khả năng tuyệt vời đó chính là sự tìm hiểu thông tin, sự tổng hợp và phân tích một cách khái quát nhanh nhậy. Đó là một lợi thế để tôi tạm thời tự tin bước chân vào thị trường chứng khoán tại thời điểm đó. Cái thời điểm mà ngay cả một bà bán rau ngòai chợ, vứt tiền vào thị trường chứng khoán và đợi đến một thời gian sau là số tiền đã tăng gấp bao nhiêu lần đủ để họ cảm thấy cuộc đời của họ không còn phải gắn với những mớ rau bán cho người ngòai chợ nữa. Một thời điểm mà thị trường chứng khoán chỉ có tăng bền vững chứ không có giảm. Có thể với những người đã từng trải qua những cam go và có kinh nghiệm về thị trường chứng khoán…thì sẽ cho rằng suy nghĩ thị trường chứng khoán tăng bền vững thật nực cười, nhưng mà tại thời điểm đó tôi tin chắc rằng không chỉ riêng chúng tôi những người ngoại đạo kinh tế và chứng khoán lại như những con thiêu thân liều mình đánh đổi lấy giá trị ảo của tiền bạc trong thị trường chứng khoán, mà còn có sự tham gia của những tổ chức, những chuyên gia tin vào sự phát triển thần kỳ của một nền kinh tế VN mới nổi, một chú hổ của Đông Nam Á vươn mình gia nhập WTO.

II) Mô hình hóa thị trường chứng khoán

Buổi học về đầu tiên đã cho tôi biết mù mờ về một khái niệm mà người ta gọi là chứng khoán. Thực chất đó là những xác nhận rằng tôi có tham gia đóng góp một số lượng tiền đầu tư cho một công ty nào đó để đổi lại một số tín chỉ, giấy tờ do chính tổ chức đó phát hành với số lượng và mệnh giá quy định. Chứng khoán cũng là một mặt hàng có thể đem ra mua bán, trao đổi như vàng bạc, sắt thép, nhà cửa…tại một cái chợ mà người ta gọi là thị trường chứng khoán. Và nó cũng mang yếu tố tâm lý thị trường cung cầu giằng co giữa người bán, người mua với tính rủi ro và lợi nhuận cao.

Cô giáo cứ ở trên giảng bài còn chúng tôi hơn 80 con người ngồi chen chúc trong một lớp học nhồi vội kiến thức xa lạ mù mờ qua những bài giảng trình chiếu vội trên màn hình trong khoảng thời gian 2 tiếng. Nhìn qua lớp học có đủ mọi tầng lớp, từ già trẻ, người lao động chân tay đến những người lao động trí óc… Nó chính xác là một lớp xóa mù chứng khoán cho mọi đối tượng mà không có quy định lựa chọn đầu vào như hồi còn đi học phổ thông hay đại học theo đúng cái cách mà tôi thường nói đùa với hội bạn là đi học cho đỡ bị “cớm chứng khoán”. Dó là một phong trào ăn ngủ chứng khoán của mọi người dân. Có người không biết là vì vô ý thức hay không hiểu nên đành tán dóc cho qua thời gian, có người thì lại chăm chú nghe giảng để cố hiểu cho được những con chữ khô khan với những khái niệm lạ hoắc mà cô giáo đang cố gắng nhồi nhét vào cái đầu rỗng tuếch về chứng khoán của chúng tôi. Những cái đầu đang mải mê hy vọng trở lên giầu có.

Ngoài việc cố nhồi nhét kiến thức trên lớp buổi tối, về nhà tôi còn tìm hiểu thêm trong sách để có thể vẽ cho được mô hình thị trường chứng khoán. Bởi vì cách mô hình hóa tổng quát kiến thức đã học được là cách tốt nhất để hiểu rõ và nhớ lâu những vấn đề được coi là khô khan.

Để giúp chúng tôi hiểu rõ hơn về mớ bòng bong mà người ta quen gọi là thị trường chứng khoán, cô giáo đã gỡ nó thành 3 phần để chúng tôi dễ hình dung hơn:

1. a) Những chủ thể tham gia tác động vào thị trường chứng khoán
2. b) Môi trường giao dịch
3. c) Phương thức giao dịch
4. A) Các chủ thể tham gia

1) Công ty/ tổ chức

Cổ phiếu hoặc trái phiếu được các công ty phát hành. Thực chất trái phiếu hay cổ phiếu đều là một tín chỉ xác định nhà đầu tư (cổ đông) đã đầu tư bao nhiêu tiền. Tuy nhiên giá trị của trái phiếu được đảm bảo hoàn lại bao gồm cả lãi cho nhà đầu tư theo thời gian quy định, còn cổ phiếu thì có nguy cơ bị mất trắng nếu công ty đó bị phá sản. Vậy tính rủi ro của cổ phiếu cao hơn trái phiếu tuy nhiên mức lãi của cổ phiếu cũng sẽ cao hơn trong trường hợp giá trị của công ty được kỳ vọng cao. Các tổ chức phát hành quả là khôn ngoan khi họ đưa ra nhiều phương thức mặt hàng lựa chọn cho các nhà đầu tư để làm họ hài lòng. Và cuối cùng thì những tổ chức phát hành luôn là người thành công trong việc huy động vốn dù sản phẩm họ bán ra có là trái phiếu hay cổ phiếu.

Theo quy định của Ủy Ban CK thì khi các công ty phát hành cổ phiếu hoặc trái phiếu phải tuân thủ một số nguyên tắc và điều kiện cần thiết như về số lượng, tính minh bạch thông tin, bản cáo bạch…. Các công ty có thể phát hành cổ phiếu ra công chúng thông qua các đợt đấu giá IPO (đấu giá lần đầu ra công chúng) do các tổ chức chung gian như các công ty môi giới tư vấn chứng khoán được ủy quyền đảm nhiệm hoặc họ có thể phát hành trực tiếp cổ phiếu cho cổ đông đóng tiền trực tiếp. Điều đó cũng giống như tôi có một mảnh đất và nếu muốn bán nó tôi sẽ có 2 hình thức lựa chọn. Nếu gặp được khách mua trực tiếp thì chỉ cần họ trả tiền là tôi viết biên bản bàn giao đất cho họ còn nếu không thì chắc tôi phải nhờ cậy đến một công ty môi giới nhà đất. Công ty môi giới nhà đất sẽ đóng vai trò chung gian để bán mảnh đất của tôi với giá cao nhất có thể và họ sẽ ăn hoa hồng từ việc môi giới đó.

2) Nhà đầu tư

Những cá nhân hoặc tổ chức có môt lượng tiền nhàn rỗi tiết kiệm hoặc đi vay đầu tư vào công ty phát hành chứng khoán với mục đích hy vọng kiếm lời được gọi chung là nhà đầu tư. Đó chính là những con người đang mải mê tìm hiểu những khái niệm khô khan trong lớp học giống như tôi để hy vọng một ngày sẽ làm giầu từ chứng khoán. Điều này giống như là khi bạn có tiền tiết kiệm, bạn có thể thay vì gửi ngân hàng thì đi đóng góp vào một công ty nào đó mà bạn thấy làm ăn có lãi rồi sau đó bạn hưởng tiền lãi từ việc ăn chia % lợi tức cuối năm của công ty đó. Nếu công ty làm ăn tốt và bạn muốn được hưởng % lợi tức cuối năm cao hơn thì bạn sẽ cần phải đầu tư nhiều tiền hơn số tiền tiết kiệm mình có. Và tất nhiên trong trường hợp này, bạn sẽ đi vay với lãi suất thấp hơn % lời tức được hưởng. Như vậy không cần có nhiều tiền mà bạn vẫn được hưởng lãi cao nhờ hưởng số tiền chênh lệch giữa lợi tức được chia trừ đi phần lãi nợ phải trả. Đó là cách mà người ta thường quen gọi là đùng đòn bẩy tài chính.

Nhưng như vậy thì rõ ràng bạn cũng thấy có một số rủi ro mà đôi khi vì cái lợi trước mắt, bạn đã quên mất. Đó là đồng tiền tiết kiệm của bạn có thể bị mất đi vì công ty làm ăn thua lỗ. Trong trường hợp xấu nhất là vì quá tham lam bạn đi vay để đầu tư vào công ty với kỳ vọng kết quả làm ăn của công ty cao hơn so với thực tế nhưng cuối cùng lại bị thua lỗ thì khi đó không những đồng tiền tiết kiệm mồ hôi nước mắt của bạn bị mất đi mà bạn còn phải gánh thêm việc trả lại những đồng tiền mà bạn đi vay bên ngòai để đầu tư vào công ty. Quả thật là tồi tệ, vẫn biết lãi lỗ là quy luật của thương trường, nhưng sự khắc nghiệt của nó sẽ không thể nào cảm nhận được hết nếu bạn chưa trải qua.

Vậy bạn sẽ đặt ra một câu hỏi là “Có cách nào mà tôi vẫn đầu tư được vào công ty nhưng không muốn chịu rủi ro bị lỗ ngay cả khi công ty làm ăn tồi tệ hoặc phá sản không?” Các tổ chức kinh doanh chứng khoán sẽ giúp bạn giải đáp thắc mắc này. Họ đưa ra các dịch vụ đầu tư thuê có nghĩa là “Bạn có tiền nhưng bạn sợ rủi ro mất tiền vì đầu tư trực tiếp, bạn không muốn gửi ngân hàng vì lãi thấp, bạn đưa tiền cho các công ty chứng khoán đầu tư hộ”. Họ sẽ có nhiều gói dịch vụ đầu tư hộ với những quy định chịu rủi ro, mức % lãi khác nhau để cho bạn lựa chọn sao cho phù hợp nhất. Tuy nhiên cái gì cũng có mặt lợi và hại của nó. Bạn chịu rủi ro ít thì bạn cũng nhận được lãi ít ngay cả khi thị trường tăng gấp nhiều lần.

Quy luật rủi ro càng cao thì lợi nhuận càng cao được áp dụng một cách rõ ràng trong việc đầu tư.

3) Tổ chức kinh doanh chứng khoán

Các công ty chứng khoán hoặc các quỹ đầu tư chứng khoán được gọi chung là tổ chức kinh doanh chứng khoán. Để được xác định là loại nào họ cần phải được chấp nhận bởi cơ quan giám sát thị trường chứng khoán như Ủy Ban Chứng Khoán với những mục đích hoạt động khác nhau. Công ty chứng khoán thì được phép môi giới, quản lý cổ đông, tư vấn phát hành cổ phiếu, tự doanh chứng khoán, thực hiện giao dịch mua bán chứng khoán cho các nhà đầu tư. Còn quỹ đầu tư chứng khóan thì họ chỉ có một nhiệm vụ duy nhất là nhận tiền từ các nhà đầu tư để tự doanh chứng khoán.

4) Tổ chức giám sát

Một thị trường muốn hoạt động tốt thì ngoài những thành phần tham gia thị trường đại diện cho bên mua và bên bán thì cần có một tổ chức giám sát. Đó là những cơ quan có thẩm quyền được nhà nước chỉ định giúp quản lý và điều hành những hoạt động của thị trường chứng khoán. Những chính sách điều lệ mà các tổ chức giám sát đưa ra có những tác động trực tiếp đến hoạt động của thị trường chứng khoán.

Việc điều hành và đưa ra những quyết sách đúng đắn giúp cho thị trường chứng khoán phát triển bền vững và ổn định là cực kỳ quan trọng và khó khăn. Trong thực tế, Ủy Ban Chứng Khoán là nơi ban hành những quy định trong giao dịch chứng khoán như: Mỗi nhà đầu tư chỉ được mở một tài khoản giao dịch chứng khoán duy nhất, trong cùng một ngày không được mua và bán cùng một mã chứng khoán, biên độ giao động giá chứng khoán tại mỗi sàn là 5% hay 10%….Mỗi quyết sách đưa ra đều tạo nên những luồng dư luận trái chiều về mặt lợi và hại của nó. Và tất nhiên tài khoản của nhà đầu tư cũng vì thế mà tăng hay giảm tùy theo phản ứng của thị trường trước những quyết sách đó.

Nhằm giúp chứng khoán và tiền của nhà đầu tư không bị các công ty chứng khoán lợi dụng hoặc làm sai lệch, trung tâm lưu ký chứng khoán và ngân hàng đã vào cuộc để quản lý tách bạch tiền và chứng khoán của nhà đầu tư ra khỏi sự kiểm soát độc quyền của công ty chứng khoán. Trước đây trung tâm lưu ký chứng khoán chưa kiểm soát chặt chẽ cổ phiếu của nhà đầu tư, các công ty chứng khoán có thể gian lận bán khống chứng khoán, mượn tiền và chứng khoán của các nhà đầu tư để tự doanh nhằm thu lời dựa trên vốn của người khác.

1. B) Môi trường giao dịch

Muốn một cái chợ hoạt động được thì bạn phải có địa điểm họp chợ. Tương tự như vậy, thị trường chứng khoán cũng cần một nơi để thực hiện giao dịch mua bán giữa các chủ thể tham gia.

1) Chợ sơ cấp OTC

Hay còn được gọi là “chợ giao dịch phi tập trung” giống như chợ trời bán hàng điện tử tự phát ở Hà Nội vậy. Chính vì là tự phát nên cái tên của nó cũng hình thành dựa trên thói quen người ta đặt cho nó mà thôi chứ không hề có giá trị pháp lý. Ở chợ OTC này, mọi người ai có chứng khoán thì mang ra rao bán, ai đồng ý thì mua chứng khoán về nhà cất. Mức giá hòan tòan là do 2 bên tự đứng ra thỏa thuận với nhau. Không có bất cứ một quy định ràng buộc pháp luật nào về thời gian thanh toán, hình thức thanh toán mà hoàn toàn phụ thuộc vào người bán và người mua thỏa thuận với nhau. Thị trường này không được một tổ chức nào đứng ra bảo đảm về mặt pháp lý cũng như thông tin. Nếu ai đã từng đi mua hàng ở chợ tự do như vậy thì sẽ thấy họ phải đối mặt với rất nhiều vấn đề rủi ro:

o Họ sẽ có nguy cơ bị mua cổ phiếu giả

o Mua với giá đắt vì giá là do 2 bên tự thỏa thuận với nhau

o Bị lừa tiền đặt cọc hoặc không được trả cổ phiếu

o Xẩy ra tranh chấp cổ phiếu/ tiền khi hai bên làm hợp đồng không chặt chẽ

o Phức tạp trong vấn đề sang tên chuyển nhượng cổ phiếu

o Thông tin bị tung hỏa mù khiến bạn không biết đâu là cổ phiếu thực sự tốt

Tuy nhiên, theo quy định mới của ủy ban chứng khoán nhà nước, những công ty đại chúng phát hành cổ phiếu trên thị trường OTC phải đăng ký giao dịch qua sàn UpCom bắt đầu từ cuối tháng 6-2009. Như vậy các cổ phiếu trên thị trường tự do giờ đây cũng được quản lý giao dịch bởi ủy ban chứng khoán nhà nước thông qua các công ty chứng khoán. Cách thức giao dịch tập trung như vậy sẽ giúp giảm thiểu những rủi do, mang lại tính minh bạch cho nhà đầu tư.

2) Sàn Upcom

Mặc dù sàn Upcom đã được đi vào hoạt động từ tháng 6-2009 với những mục đích như bảo vệ pháp lý cho các nhà đầu tư tránh những trường hợp gian lận, tăng tính thanh khoản, giảm thiểu việc làm giá cổ phiếu, tuy nhiên vẫn không được các công ty phát hành cổ phiếu và giới đầu tư quan tâm bởi vì:

o Các công ty cổ phần muốn niêm yết trên sàn Upcom phải thực hiện các thủ tục phức tạp gần như niêm yết trên sàn thứ cấp HXN và HOSE. Vậy thì họ làm thủ tục niêm yết lên sàn thứ cấp luôn cho xong, khỏi cần phải rắc rối.

o Ngoài ra nếu các công ty cổ phần đã làm thủ tục để trở thành công ty đại chúng và giao dịch tập trung rồi nhưng lại không muốn giao dịch trên sàn Upcom thì họ lại phải bắt buộc nhờ một công ty chứng khoán làm đại lý giao dịch cho cổ phiếu của họ, chứ không thể giao dịch trôi nổi trên thị trường tự do.

o Hay trong trường hợp các cổ đông lớn sẽ bán hoặc mua cổ phiếu của công ty trên thị trường Upcom sẽ làm xáo trộn danh sách cổ đông làm cho công ty khó quản lý.

o Các nhà đầu tư không quan tâm giao dịch trên sàn Upcom bởi những hạn chế bó buộc như:

– Phải tuân theo thời hạn thanh toán T+3, chứ không thể mua bán liền tay nếu thấy lãi hoặc để cắt lỗ như trên thị trường giao dịch tự do OTC

– Phải có tiền hoặc chứng khoán mới có thể mua bán được, không giống như trên chợ giao dịch tự do, chẳng cần tiền hoặc chứng khoán cũng có thể mượn tạm qua mối quan hệ để giao dịch hoặc đứng ra làm cò mồi ăn % hoa hồng

– Biên độ giao dịch bị hạn chế là 10%, không giao động tự do như trên môi trường giao dịch OTC

o Ngoài ra tính thanh khoản cũng là một cản trở lớn của sàn Upcom, chính vì không giành được sự quan tâm của cả công ty phát hành cổ phiếu lẫn nhà đầu tư nên số lượng cổ phiếu niêm yết trên sàn Upcom rất thưa thớt và là những cổ phiếu có tính thanh khoản kém. Hầu hết những cổ phiếu có tính thanh khoản lớn của các ngân hàng như Eximbank, MB bank… không cần phải lên sàn Upcom mà vẫn được giới đầu tư quan tâm đặc biệt khi giao dịch trên chợ mua bán tự do.

3) Sàn thứ cấp.

Sàn thứ cấp giao dịch qua sàn HXN tại Hà Nội và HOSE tại HCM. Quy mô của sàn Ha nhỏ hơn sàn Ho cả về chất và lượng của cổ phiếu. Đây là nơi giao dịch những cổ phiếu đã được kiểm duyệt và cho phép niêm yết bởi Ủy Ban Chứng khoán, chuyển từ giao dịch sàn sơ cấp OTC sang. Theo luật chứng khoán do Ủy Ban Chứng Khoán quy định, giờ giao dịch của sàn thứ cấp bắt đầu từ 8h30 sáng tới 11h trưa từ thứ 2 đến thứ 6 hàng tuần. Và ngoài ra các cổ phiếu khi giao dịch trên sàn thứ cấp cũng phải chịu một loạt các quy định về biên độ tỷ giá, số lượng mua bán, phương thức khớp lệnh…Và vì đây là một thị trường tập trung giao dịch qua sàn có sự bảo hộ giám sát của các cơ quan luật pháp có thẩm quyền và chuyên nghiệp nên tính rủi ro về sự không minh bạch của cổ phiếu sẽ được giảm thiểu một cách tối đa. Cổ đông sẽ không còn phải băn khoăn về liệu mình mua có đúng cổ phiếu không hoặc có bị lừa tiền hay không ….

1. C) Phương thức giao dịch

“Điểm rắc rối nhất và cũng thể hiện trí tuệ của những nhà đầu tư nhất chính là nằm trong phương thức giao dịch”. Nó là những kỹ năng quan trọng nhất cần phải thành thạo trước khi bạn muốn tham gia vào thị trường chứng khoán.

1) Giao dịch chuyển nhượng tự do OTC

Đối với giao dịch tự do chuyển nhượng cổ phiếu trên thị trường OTC thì chỉ là hình thức mua bán viết giấy xác nhận trao tay rồi sau đó đến công ty phát hành chứng khoán đó làm thủ tục chuyển nhượng. Ví dụ: nếu bạn muốn mua cổ phiếu của ngân hàng Quân Đội MB thì bạn tìm một người nào đó có rao bán một số lượng cổ phiếu MB với mức giá mà bạn có thể mua được. Bạn có thể gặp người rao bán cổ phiếu MB đó tại bất cứ đâu từ quán café, trên đường hay ở nhà, xem xác nhận số cổ phần mà họ có, thỏa thuận giá rồi viết giấy cam kết bán cổ phiếu trao tay, giao tiền và làm thủ tục chuyển nhượng ở phòng quản lý cổ đông của ngân hàng Quân Đội.

Vì quá trình giao dịch diễn ra lỏng lẻo không có sự giám sát của cơ quan quản lý nên chứa đựng nhiều rủi ro. Nhằm làm giảm thiểu tính rủi ro cho những nhà đầu tư trên thị trường OTC, Ủy Ban Chứng Khoán đang đưa ra những biện pháp nhằm tập trung giao dịch thị trường OTC như giao dịch cổ phiếu OTC thông qua công ty chứng khoán. Từ ngày 26-6-2009, tất cả những công ty đại chúng đều phải đăng ký giao dịch cổ phiếu thông qua sàn UpCom với phương thức khớp lệnh giống như trên sàn tập trung HOSE và HXN

2) Giao dịch tại sàn HOSE / HXN và Upcom

Hoàn toàn khác với việc mua bán tự phát OTC, giao dịch qua sàn tập trung được sự giám sát chặt chẽ của Ủy Ban Chứng Khoán và các công ty chứng khoán. Thị trường Chứng khoán ngày càng phát triển thì số lượng giao dịch và nhu cầu tìm hiểu thông tin của các nhà đầu tư ngày càng tăng. Để đáp ứng được các yêu cầu đó, ngày càng nhiều các công ty Chứng khoán được thành lập để giúp cho các nhà đầu tư dễ dàng hơn trong việc tìm hiểu thông tin và tiếp cận tới các cổ phiếu đang được niêm yết. Theo báo cáo tổng kết cuối năm 2008, đã có 102 công ty Chứng khoán được cấp phép thành lập và hoạt động.

Tại thời điểm ít các công ty chứng khoán và lượng khách hàng đầu tư tăng nhanh chóng, dịch vụ và thái độ phục vụ của các công ty chứng khoán không được tốt. Rất nhiều các khách hàng không thể nào đặt được lệnh qua điện thoại hay internet vì bị nghẽn hoặc bị chặn bởi các quy định tổng giá trị giao dịch mỗi lần đặt lệnh phải lớn hơn 10 hay 20 triệu đồng. Họ phải đến sàn giao dịch đặt lệnh qua bàn giao dịch. Các lệnh nhỏ lẻ không được ưu tiên. Do đó các khách hàng nhỏ lẻ luôn là người thiệt thòi ảnh hưởng trực tiếp đến túi tiền của họ.

Có một tình huống mà tôi đã tận mắt chứng kiến đó là một khách hàng khá lớn trong lúc thị trường đang xuống, các nhà đầu tư tranh nhau bán ra và họ phải viết phiếu thì “đại gia” đó không cần phải viết lệnh gì cả. Họ chỉ cần đọc lệnh bán ở một loạt các tài khoản khác nhau cho giao dịch viên. Vì là đại quen biết nên giao dịch viên đó chấp hành như một cái máy mà không thèm kiểm tra xem đại gia đó có tuân theo quy tắc giao dịch là phải viết phiếu, kiểm tra xem một loạt tài khoản có lượng cổ phiếu lớn được bán ồ ạt có phải của họ hay không. Như vậy thì có một rủi ro lớn đó là vị đại gia đó chỉ cần nghe phong phanh mã số tài khoản của một người đầu tư nào trên sàn, họ cũng có thể đọc lên để bảo giao dịch viên bán hoặc mua cổ phiếu gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến chủ tài khoản và làm sai lệch giao dịch thị trường nhằm mục đích tư lợi cá nhân. Trong khi đại gia đó cứ bán ồ ạt ở một loạt các tài khoản khác nhau mà giao dịch viên không cần kiểm tra thì cũng ngay bên cạnh đó hàng loạt các nhà đầu tư cá nhân nhỏ lẻ cầm phiếu ghi sẵn đang chờ đến lượt mặc dù vị đại gia nọ là người chen ngang. Nhưng “trò đời đâu chẳng vậy” nhiều người đã chua chát nói với nhau trong lúc chờ đợi đến lượt mình, “cá lớn bao giờ chẳng nuốt cá bé. Ai có nhiều tiền là được ưu tiên”. Mà trong lúc tranh nhau mua hoặc tranh nhau bán, mỗi phút là cổ phiếu đã tăng hoặc giảm giá đồng nghĩa với việc số tiền/ cổ phiếu trong tài khoản bị vơi đi một chút.

Nhưng dần dần, khi mà các công ty chứng khoán mở ra ồ ạt vượt quá nhu cầu của thị trường, lượng khách hàng dần ít đi, các công ty chứng khoán lại đua nhau lôi kéo khách hàng. Hàng loạt những chiêu bài khuyến mãi và dịch vụ tốt được đưa ra. Nào là đặt lệnh trực tuyến, giảm phí mỗi lần giao dịch hay là tặng khách hàng bản phân tích chứng khoán hàng ngày, không lấy phí những cổ phiếu mới giao dịch trong vòng 1 tháng, loại bỏ những phân biệt giữa nhà đầu tư nhỏ lẻ và các đại gia…. Tiện lợi nhất là việc cho phép khách hàng có thể giao dịch trực tuyến từ xa qua internet và tin nhắn điện thoại SMS. Họ chỉ cần ngồi tại nhà hoặc bất cứ đâu mà có thể kết nối internet hoặc có điện thoại di động là có thể thực hiện giao dịch, truy vấn thông tin, quản lý tài khoản tiền và chứng khoán, thậm chí họ có thể chuyển tiền, thực hiện ứng trước tiền…một cách thật nhanh chóng và dễ dàng. Từ tháng 1/2009, sàn HOSE áp dụng giao dịch không qua sàn. Đây là một hình thức giúp giảm thiểu việc nhập sai dữ liệu giao dịch của các nhà đầu tư trên sàn Ho và làm tăng tốc độ khớp lệnh, đồng thời giảm thiểu số lượng nhân công lao động. Theo dự kiến vào quý 1 năm 2010, sàn HXN cũng sẽ áp dụng giao dịch không qua sàn.

Nếu như mô hình giao dịch trên thị trường tự phát OTC rất đơn giản và lỏng lẻo, thì giao dịch trên sàn lại khá chặt chẽ được tiến hành theo 5 bước:

1. Nhà đầu tư đến mở tài khoản và đặt lệnh mua hay bán chứng khoán tại một công ty chứng khoán.
2. Công ty chứng khoán chuyển lệnh đó cho đại diện của công ty tại Trung tâm giao dịch chứng khoán để nhập vào hệ thống giao dịch của Trung tâm.
3. Trung tâm giao dịch chứng khoán thực hiện ghép lệnh và thông báo kết quả giao dịch cho công ty chứng khoán.
4. Công ty chứng khoán thông báo kết quả giao dịch cho nhà đầu tư.
5. Nhà đầu tư nhận chứng khoán (nếu là người mua) hoặc tiền (nếu là người bán) trên tài khoản của mình tại công ty chứng khoán sau 3 ngày làm việc kể từ ngày mua bán. Quá trình luân chuyển chứng khoán từ người bán sang người mua được thực hiện bởi trung tâm lưu ký chứng khoán. Còn tiền từ tài khoản ngân hàng của người mua sẽ được chuyển sang tài khoản ngân hàng của người bán.

Hoạt động cung cấp thông tin của một công ty chứng khoán không chỉ nằm trong phạm vi cung cấp các dịch vụ tài chính và môi giới mua bán chứng khoán mà còn liên quan tới các hệ thống thông tin của hai sàn giao dịch chứng khoán Hà nội và Tp.HCM, liên quan tới trao đổi thông tin với các ngân hàng lưu kí Chứng khoán và thanh toán bù trừ. Do vậy, để vận hành tốt các hoạt động này, hạ tầng CNTT và giải pháp an ninh mạng của công ty Chứng khoán luôn phải đảm bảo tính sẵn sàng cao. Một số công ty chứng khoán đã đưa ra những gói phần mềm giúp xử lý việc đặt lệnh được mã hóa cao, tránh việc đánh cắp thông tin. Họ còn kết hợp với một cố thiết bị cầm tay chuyên biệt hoặc tin nhắn qua máy điện thoại của khách hàng nhằm tạo mật khẩu giao dịch theo từng giây mà chỉ có khách hàng biết để tránh một số nguy cơ tiềm ẩn trong giao dịch dưới đây:

1. a) Nguy cơ ngưng trệ hoạt động của hệ thống mạng do tắc ngẽn đường truyền. Các máy tính bị nhiễm virus sẽ nhanh chóng chiếm toàn bộ băng thông và làm tê liệt toàn bộ các hoạt động trao đổi thông tin trong mạng máy tính, các giao dịch mua bán chứng khoán điện tử.
2. b) Nguy cơ các hệ thống dịch vụ giao dịch trực tuyến bị kẻ xấu tấn công từ ngoài mạng Internet nhằm chiếm quyền kiểm soát giao dịch làm sai lệch thông tin
3. c) Nguy cơ bị lấy cắp các thông tin nhạy cảm như mã số đăng nhập tài khoản, username/password, số PIN, số thẻ tín dụng … qua các kĩ thuật lừa đảo ngày càng được tin tặc cải tiến tinh vi.

Mới đầu tôi cứ nghĩ thị trường chứng khoán là một cái gì đó cao siêu khó với lắm, nhưng thực ra về cơ bản nó cũng giống như cái chợ mua bán thức ăn hàng ngày mà mọi người thường lui tới. Mục tiêu chính của thị trường chứng khoán cũng giống như bất cứ một cái chợ giao thương các loại hàng hóa khác đó là nó tạo ra một môi trường đầu tư có sinh lời đồng nghĩa với rủi ro. Nó cũng có những nguyên tắc ràng buộc cung cầu giữa những nhà phát hành với những nhà đầu tư và được giám sát bởi các tổ chức cơ quan luật pháp. Các công ty cổ phần thì dễ dàng tiếp cận được nguồn vốn trong xã hội, còn các nhà đầu tư thì có thêm một kênh đầu tư tài chính vào các công ty phát hành cổ phiếu giúp họ trở thành người chủ của chính công ty đó.

Với cách hiểu khái quát và đơn giản như vậy đã giúp tôi tự tin phần nào để bước vào bài học tiếp theo về phân tích và chọn mua chứng khoán ngày mai môt cách hứng khởi hơn. Đêm đó tôi đã mơ về một thị trường chứng khoán trải đầy những cánh hoa hồng thơm ngát mà tôi đã quên mất rằng đằng sau những cánh hoa đẹp đẽ đó còn có những bụi gai.

III) Lựa chọn môi trường giao dịch

Sau khi đã tìm hiểu căn bản về mô hình thị trường chứng khoán, tôi mong chờ buổi học ngày hôm sau sẽ giải thích chi tiết hơn về cách lựa chọn môi trường tham gia đầu tư chứng khoán. Và buổi học thứ 3 đã tới, cô giáo lại bắt đầu “Là một nhà đầu tư, bạn có thể lựa chọn đầu tư cổ phiếu đã niêm yết trên sàn giao dịch HXN/ HOSE/ UpCom hay trên thị trường tự do OTC. Bạn có thể hình dung sàn giao dịch niêm yết và OTC giống như hai cái chợ. Một chợ tập trung mua bán dưới sự giám sát quản lý của các cơ quan có thẩm quyền. Một chợ phi tập trung không chịu sự giám sát của bất kỳ tổ chức hay cá nhân nào cả mà hòan toàn là tự phát. Vậy các bạn sẽ lựa chọn giao dịch trên sàn nào?”- cô giáo hỏi. Các cánh tay giơ lên, có người nói chỉ thích giao dịch mua bán cổ phiếu đã niêm yết bởi vì đơn giản là họ thích sự minh bạch thông tin và không thích rủi do. Nhưng lại có người thích giao dich trên thị trường chợ trời tự do OTC hơn bởi vì giá cả là do họ tự quyết định dựa trên thảo thuận hài lòng giữa hai bên bán và mua.

Sau một hồi tranh luận, tôi thấy “mỗi thị trường có những đặc điểm riêng mà mỗi người đều có những lý lẽ riêng mình để tham gia đầu tư tại từng thời điểm khác nhau”.

1. A) Giao dịch qua sàn HOSE/ HXN/ Upcom

Đây là hai sàn giao dịch chính thống của thị trường chứng khoán Việt Nam. Chỉ số chứng khoán Vn-index đại diện cho thị trường chứng khoán Việt Nam mà bạn thường thấy các phương tiện truyền thông trong nước và quốc tế nhắc tới chính là chỉ số sàn HCM HOSE. Còn chỉ số HXN-index thị được nhắc tới ít hơn và hầu như được ít các nhà đầu tư nước ngòai quan tâm hơn đơn giản vì những thông tin họ nhận được thông qua các phương tiện truyền thông ít hơn HOSE. Các nhà đầu tư nước ngòai cũng thích mua bán cổ phiếu trên sàn HOSE hơn bởi vì chất lượng của các công ty có cổ phiếu niêm yết trên sàn HOSE thường tốt hơn trên sàn HXN xét về mức độ vốn hóa thị trường và sự tăng trưởng ổn định. Riêng sàn giao dịch Upcom không chiếm được sự quan tâm của giới đầu tư do những hạn chế của nó nên không được phân tích kỹ ở buổi học hôm nay.

1) Chọn giao dịch trên sàn nào?

Trong những thời điểm khủng hoảng hoặc giai đoạn thị trường suy thoái, các nhà đầu tư cũng ưu ái chọn giao dịch những cổ phiếu trên sàn HOSE hơn là trên HXN bởi vì hầu hết những mã giao dịch trên HOSE là bluechip nên tính ổn định và mức giảm sút thường thấp hơn những mã cổ phiếu nhỏ khác. Đồng thời những mã giao dịch trên sàn HOSE cũng có biên độ giảm và tăng ít 4% , nên với một số người sẽ là an toàn hơn những mã bên sàn HXN vì biên độ giao động là 7% (biên độ giao động tại thời điểm cuối năm 2008 và đầu năm 2009) .

Theo như quy tắc lựa chọn cổ phiếu thì những cổ phiếu nào có chất lượng tốt hơn, được nhiều nhà đầu tư quan tâm hơn, có mức sụt giảm ít hơn chỉ số chung của thị trường thì sẽ quay đầu tăng điểm nhanh nhất khi thị trường có dấu hiệu đi lên. Chính vì chất lượng cổ phiếu quy định niêm yết mà sàn HOSE luôn có lượng giao dịch vượt trội, tính thanh khoản cao hơn hẳn so với sàn HXN, thông thường gấp đôi hoặc gấp 3 lần.

Tuy nhiên trong trường hợp thị trường tăng trưởng thì các nhà đầu tư trong nước và một số nhà đầu tư nước ngòai lại có xu hướng chọn giao dịch những cổ phiếu trên sàn HXN. Đã có thời điểm những nhà đầu tư sau khi kiếm được một số tiền lời kha khá, họ chuyển sang đầu tư những mã trên sàn HXN khiến cho khối lượng và giá trị giao dịch của sàn HXN tăng mạnh. Đây cũng là một điều đơn giản dễ hiểu. Khi giá trị một cổ phiếu đã tăng mạnh đến một ngưỡng lãi lớn rồi, thì những nhà đầu tư sẽ bán cổ phiếu để hiện thực hóa lợi nhuận. Khi đó giá trị cổ phiếu trên sàn HOSE đã tăng cao và khi so sánh về các chỉ số cơ bản như EPS, P/E thì không tốt bằng các cổ phiếu trên sàn HXN nên mọi người chuyển xu hướng đầu tư. Ngoài ra khi thị trường tăng thì những cổ phiếu trên sàn HXN sẽ tăng nhanh hơn do biên độ giao động lớn hơn. Điều này đồng nghĩa với việc lợi nhuận thu được từ việc tăng giá cổ phiếu sẽ cao hơn trên sàn HOSE.

Mặc dù trên sàn HOSE có nhiều cổ phiếu Bluechip hơn nhưng không phải là trên sàn HXN lại không có những cổ phiếu tốt BlueChip. Ta có thể kể đến những cổ phiếu BlueChip trên sàn HXN như cổ phiếu ngân hàng ACB, cổ phiếu công ty dầu khí PVS, PVI, cổ phiếu công ty vận tải biển VSP…Đây là những cổ phiếu tốt có mức vốn hóa thị trường lớn, tăng trưởng ổn định và có lợi nhuận cao. Những công ty đó có thể thừa sức đưa cổ phiếu niêm yết trên sàn HOSE nhưng họ đã chọn HXN bởi những lý do riêng.

Tùy vào từng thời điểm và những lựa chọn của riêng bản thân, bạn có thể lựa chọn đầu tư trên sàn HOSE hay HXN để mang lại lợi nhuận tối đa và giảm thiểu rủi do.

2) Vai trò của UBCK

Khi nhắc tới gia dịch cổ phiếu tập trung qua sàn HOSE và HXN, chúng ta cần phải nói tới những công ty chứng khoán và các cơ quan quản lý điều hành như Ủy Ban Chứng Khoán. Đây là những tổ chức mang tính lập pháp và hành pháp nhằm thiết lập nhưng điều lệ quản lý và tạo dựng nền tảng giao dịch cho toàn thị trường.

Những quy định điều tiết sự hoạt động của thị trường chứng khoán luôn được UBCK ban hành và chỉnh sửa cho phù hợp với nhu cầu hoạt động của thị trường. Khi tham gia vào thị trường bạn phải tuân thủ những quy định như:

– Mỗi cá nhân chỉ được mở tài khoản giao dịch duy nhất, phải tuân thủ nguyên tắc mua bán T+3

– Không được phép mua bán khống cổ phiếu (có nghĩa là bạn chỉ được bán cổ phiếu trong tài khoản khi trong tài khoản của bạn có số cổ phiếu đó, bạn chỉ được mua cổ phiếu khi trong tài khỏan của bạn có đủ tiền để mua số lượng cổ phiếu đó),

– Trong một phiên giao dịch chỉ được mua hoặc bán một loại cổ phiếu hay bạn phải tuân thủ nguyên tắc biên độ tăng giảm trong phiên của mỗi cổ phiếu trong khoảng từ 4%-7%.

Mỗi khi UBCK đưa ra một quyết định nào đó để áp dụng vào thị trường chứng khoán đều gây những ảnh hưởng đến giao dịch của thị trường. Ví dụ như việc thay đổi biên độ giao động cổ phiếu trong phiên ảnh hưởng tới tính thanh khoản tăng giảm giá của thị trường, hoặc việc áp dụng luật thu thuế chứng khoán theo như dự kiến ban đầu là bắt đầu được áp dụng từ 1-1-2009. Tuy nhiên vì sẽ làm giảm tính hấp dẫn của thị trường chứng khoán về lợi nhuận trong lúc toàn thị trường đang suy giảm nên đã được tạm thời rời thời điểm áp dụng từ 1-6-2009.

UBCK cũng là nơi giúp đưa ra những điều luật quy định những công ty cổ phần có cổ phiếu niêm yết trên sàn giao dịch phải tuân thủ theo những quy định như về tăng vốn điều lệ, tính minh bạch của những bản báo cáo tài chính vào từng quý, cung cấp thông tin đầy đủ về tình hình hoạt động của công ty, sự thay đổi quản lý nhân sự cấp cao cũng như những cổ đông lớn trong công ty. Điều này sẽ làm tăng giá trị tin tưởng và minh bạch hóa hoạt động của công ty. Đồng thời cũng là hình thức bảo vệ quyền lợi của những cổ đông đầu tư nhỏ lẻ qua sàn giao dịch.

Tuy nhiên, luật đưa ra thì cũng có một số các công ty cổ phần tìm cách lách luật. Đến cuối năm 2008, thời điểm của sự khủng hoảng nổ ra, một loạt các công ty đã bị phanh phui báo cáo tài chính với tình hình thua lỗ nặng khiến công ty phải đứng trên bờ vực phá sản. Điều này đã làm choáng váng biết bao những nhà đầu tư nhỏ lẻ bởi họ đã hòan toàn tin tưởng vào tính minh bạch của thị trường, vào cổ phiếu mà mình đang nắm giữ. Tuy nhiên, họ phải đối mặt với sự thật là giá cổ phiếu của công ty làm ăn thua lỗ đó mỗi ngày đều giảm kịch sàn và họ không thể nào bán ra vì chẳng ai dám mua cả. Họ đứng trên nguy cơ mất trắng số tiền đã đầu tư khi công ty của họ tuyên bố phá sản. Một điều họ tưởng như phi lý nhưng lại đang xẩy ra đó là bản cáo bạch đã được xào nấu sao cho những con số hiển thị khi đưa ra công chúng là đẹp nhất. Những con số từ nỗ nặng thành lãi, lãi ít thành lãi nhiều hoặc chí ít cũng là luân chuyển lỗ và lãi của từng năm, từng quý, từng tháng dồn vào thời điểm mà họ thấy có lợi về mặt công bố thông tin nhất.

Trong kế toán, báo cáo tài chính có thể xào nấu, lãi là ảo, chỉ có lượng tiền mặt mà công ty đang sở hữu là có vẻ thật nhất. Một điều lạ là mỗi khi công ty đưa bản báo cáo tài chính lên UBCK nhà nước để kiểm tra và công bố thông tin, họ đều phải được một công ty kiểm toán kiểm duyệt tính đúng đắn của số liệu. Tất cả sẽ mãi là bí mật nếu như không có việc một số công ty bị phanh phui như công ty Bông Bạch Tuyết BBT…Theo như điều tra của UBCK thì công ty BBT đã có nhiều sai phạm trong việc làm giả các con số trong báo cáo tài chính và công bố thông tin. Theo quy định, các công ty muốn niêm yết trên sàn Ho thì phải kinh doanh có lãi, tuy nhiên từ năm 2004 đến quý 2-2008, hoạt động của công ty tòan thua lỗ, duy nhất có năm 2005 là lãi 982 triệu đồng nhưng số liệu khoản lãi cũng không minh bạch và tuân thủ chuẩn mực báo cáo tài chính. Công ty BBT không nộp báo cáo tài chính năm 2004, 2005. Riêng năm 2006, 2007 có nộp báo cáo cho HOSE nhưng không nộp cho Ủy ban Chứng khoán. Kết quả kinh doanh năm 2006 có sự chênh lệch trước và sau khi thực hiện kiểm toán, liên tục gia hạn và chậm nộp báo cáo tài chính năm 2007. Ngoài ra, đoàn kiểm tra còn phát hiện công ty này đã thu tiền mua cổ phiếu của một số cá nhân (số tiền hơn 7,2 tỷ đồng) nhưng không báo cáo Ủy ban Chứng khoán, vi phạm quy chế phát hành và sau đó không phát hành cổ phiếu được. Vì thế, số tiền này được biến thành khoản nợ phải trả của công ty.

Từ bài học cổ phiếu BBT, chúng ta thấy rằng mặc dù đã ban hành nhiều biện pháp quản lý, tuy nhiên việc tuân thủ những quy định đối với cổ phiếu niêm yết vẫn bị làm sai phạm. Việc quản lý lỏng lẻo của các cơ quan có chức năng cũng khiến cho các công ty dễ dàng gian lận. Chính vì vậy các nhà đầu tư hãy luôn cảnh giác với mọi thông tin. Báo cáo cũng chỉ là báo cáo. Nhà đầu tư hãy chọn những loại cổ phiếu có mức vốn hóa thị trường cao, thanh khoản mạnh, có mức tăng trưởng đều đặn với việc kinh doanh tốt và ổn định.

3) Vai trò của các công ty chứng khoán

Nếu như UBCK là nơi đưa ra những quy định pháp lý, thì những công ty chứng khoán là nơi thực hiện những khung pháp lý. Các công ty chứng khoán còn cung cấp nền tảng về con người và công nghệ để bạn có thể mở tài khoản để giao dịch mua bán chứng khoán trên thị trường tập trung. Các công ty chứng khoán giúp thực thi những điều luật của UBCK đưa ra như kiểm soát việc mỗi người chỉ mở một tài khoản duy nhất, đứng ra thu thuế thu nhập cá nhân, kiểm soát giao dịch của mỗi nhà đầu tư, thực hiện chu kỳ giao dịch T+3, các phương thức kiểm soát luồng tiền và chứng khoán của nhà đầu tư…

Tuy nhiên, các công ty chứng khoán lại được phép tự doanh chứng khóan, thực hiện các nghiệp vụ môi giới đầu tư chứng khoán, tư vấn đấu thầu và thực hiện đấu thầu cổ phiếu cho một công ty cổ phần…Chính vì việc vừa là công ty nắm quyền hành pháp lại vừa là công ty tự doanh nên các công ty chứng khoán cũng có nhiều lợi thế hơn trong việc đầu tư chứng khoán của riêng mình. Họ luôn có những thông tin mới nhất, chính xác nhất và là lưu hành nội bộ nên họ có những quyết định mua bán kịp thời. Với tiềm lực mạnh mẽ và khả năng liên kết, các công ty chứng khoán có thể mua bán và thao túng giá của một cổ phiếu nhằm mục đích có lợi cho họ. Tất nhiên, các công ty chứng khoán có nhiều cách để thực hiện giao dịch mà không lộ liễu như thực hiện giao dịch tại nhiều tài khoản khác nhau của những nhân viên được ủy quyền giao dịch làm trong công ty. Họ thực hiện thu mua hoặc bán cổ phiếu một cách từ từ trong một khoảng thời gian xác định.

Với nghiệp vụ đấu thầu, các công ty chứng khoán có thể tư vấn cho công ty cổ phần chuẩn bị IPO cổ phiếu lần đầu cho công chúng phương thức đánh giá tài sản, viết bản cáo bạch, cách thức đánh bóng tên tuổi công ty sao cho có lợi nhất cho việc đấu giá thành công. Và đổi lại, các công ty sẽ bán cổ phiếu với giá ưu đãi cho công ty chứng khoán tư vấn và những thỏa thuận có lợi khác cho cả 2 bên. Tuy nhiên cũng có những trường hợp cá biệt. Vì muốn thâu tóm công ty với giá rẻ, nên một số cá nhân đã và tổ chức thông đồng với công ty chứng khoán tư vấn nhằm định giá trị của công ty thấp hơn rất nhiều với thực tế. Bản cáo bạch của công ty sẽ được xào nấu để khi đưa ra công chúng thì hình ảnh của công ty sẽ là một công ty làm ăn yếu kém với giá trị tài sản thấp. Khi một công ty không tốt đấu thầu thì giá mua sẽ thấp và tất nhiên những cá nhân hay tổ chức có ý muốn thâu tóm sẽ chỉ phải trả một số tiền nhỏ hơn thực tế để tiếp quản công ty.

Một ví dụ điển hình cho việc định giá sai giá trị tài sản công ty nhà nước để nhằm thâu tóm là IPO công ty cổ phần xuất nhập khẩu Intimex. Trong bản công bố thông tin, Intimex nêu rõ những khó khăn thua lỗ thường xuyên của công ty trong kinh doanh, xuất nhập khẩu, phân phối bán lẻ và phải trả lãi ngân hàng lớn. Vậy mà kết quả đấu giá ban đầu của công ty vào 5/2007, giá đấu thành công lên gấp tận 16 lần với mức giá trung bình thành công là 160.025 nghìn đồng/cp. Điều đáng chú ý là trong số hơn 1000 người đăng ký chỉ có 1 tổ chức và 10 cá nhân trúng đấu giá, còn không có một nhà đầu tư nước ngoài nào trúng. Theo nhận định của một số chuyên gia, trong cuộc đấu giá, cổ phiếu Intimex có thể đã bị một số “đại gia” lũng đoạn với mục đích thâu tóm toàn bộ hơn 1,68 triệu cổ phiếu vào trong tay để sau này nắm toàn quyền quyết định trong Công ty cổ phần Xuất nhập khẩu Intimex Việt Nam (công ty mẹ chuẩn bị ra đời sau khi hoàn thành cổ phần hóa) và cả quyền lực ở 3 công ty con. Với việc công bố thông tin làm ăn thua lỗ liên tục trong vòng 3 năm, các nhà đầu tư thực tế bên ngoài đã bỏ giá thấp và họ dễ dàng bị loại bỏ bởi những đại gia biết giá trị thực của công ty. Tài sản của công ty Intimex nằm ở 19 khu đất thuê của nhà nước từ 10 đến 50 năm tại Hà Nội, Quảng Ninh, Nghệ An, Đà Nẵng, Đồng Nai với tổng diện tích lên tới 2.364.251 m2. Dù kết quả này sau đó bị hủy bỏ nhưng đã cho thấy một phần “vấn đề” trong xác định giá trị doanh nghiệp với đánh giá của thị trường, đặc biệt là liên quan đến quyền sử dụng đất, định giá tài sản và giá trị lợi thế kinh doanh…

4) Cách thức giao dịch trên sàn tập trung

Để đảm bảo tính minh bạch và giảm thiểu rủi do cho nhà đầu tư, quy trình giao dịch cổ phiếu trên sàn tập trung đôi khi khá rắc rối và không khỏi gây những bỡ ngỡ cho người mới giao dịch lần đầu tiên. Bạn phải hiểu về thời gian giao dịch, phải mở một tài khoản giao dịch ở công ty chứng khoán, phải có tiền hoặc cổ phiếu ở tài khoản, phải hiểu về quy trình đặt lệnh theo đúng biên độ và số lượng mà người ta thường gọi là lô cổ phiếu.

Ở trên sàn HOSE, bạn giao dịch theo lô 10 cổ phiếu một (số lượng cổ phiếu mua hoặc bán phải chia hết cho 10) với biên độ giao động tăng giảm là 4% . Trên sàn Hast, bạn giao dịch theo lô 100 cổ phiếu một (số lượng cổ phiếu mua hoặc bán phải chia hết cho 100) với biên độ tăng giảm là 7%.

Để mua được cổ phiếu, bạn phải có đủ số tiền trong tài khoản. Sau khi khớp lệnh mua thành công, đến chiều ngày thứ 3 cổ phiếu mới về tài khoản của bạn, có nghĩa là phải đến ngày thứ 4 bạn mới bán được cổ phiếu vừa mua, còn tiền của bạn thì bị trừ đi ngay lập tức bao gồm tiền mua chứng khoán + tiền phí giao dịch do mỗi công ty chứng khoán quy định.

Để bán được cổ phiếu, bạn phải có cổ phiếu trong tài khoản và phải là các bội số của 10 hoặc 100. Sau khi khớp lệnh bán thành công, đến sáng ngày thứ 3 là tiền đã về đến tài khoản của bạn và bạn có thể dùng tiền đó để mua cổ phiếu khác. Tuy nhiên để thuận lợi hơn cho các nhà đầu tư, các công ty chứng khoán thường có dịch vụ ứng trước tiền bán chứng khoán cho các nhà đầu tư. Dịch vụ này cho phép bạn nhận ngay tiền vừa bán chứng khoán chứ không phải chờ sau 3 ngày nữa và tất nhiên bạn phải trả một mức phí tùy theo số tiền mà bạn cần ứng trước.

Những cổ phiếu lẻ phát sinh trong tài khoản giao dịch của bạn (thông thường là những cổ phiếu thưởng hoặc trả cổ tức…) thì không thể giao dịch được thông qua khớp lệnh trên sàn mà sẽ được các công ty chứng khoán thu mua theo thời gian mà công ty chứng khoán thấy có lợi nhất cho họ.

Như vậy giao dịch thông qua sàn luôn chịu sự chi phối điều chỉnh của UBCK và sự hỗ trợ của các công ty chứng khoán. Điều đó ảnh hưởng đến tính chất của thị trường giao dịch đó là sự ổn định về khung pháp lý, được pháp luật hỗ trợ, giảm thiểu rủi do trong giao dịch, thông tin phần nào được minh bạch hóa một cách rõ dàng hơn tới những nhà đầu tư. Tuy nhiên, giao dịch qua sàn lại luôn bị điều tiết bởi biên độ giao động giá chứng khoán và sẽ bị thu thuế chứng khoán nên phần nào ảnh hưởng tới tính thanh khoản của thị trường.

1. B) Giao dịch tự do OTC

Số đông mọi người đầu tư vào cổ phiếu lần đầu tiên là ở thị trường chứng khoán OTC. Một thị trường giao dịch tự phát không được quản lý được ví như 7 phần chìm của một tảng băng trôi. Ba phần nổi còn lại của tảng băng thì được ví như sàn giao dịch tập trung HXN/HOSE. Vậy tại sao mọi người lại thích giao dịch trên thị trường chứa nhiều rủi do và không có quy củ như vậy? Phải chăng nó thể hiện bản chất của con người là thích sự liều lĩnh và tự do. Họ chỉ thích làm theo ý mình cho dù danh giới giữa được và mất là mong manh mà không muốn bị sự chi phối của các cơ quan quản lý. Liệu sau khi Ủy Ban Chứng Khoán quy định các công ty đại chúng phải thực hiện đăng ký giao dịch cổ phiếu chưa niêm yết chính thức lên sàn giao dịch UpCom thì các nhà đầu tư còn quan tâm giao dịch lớn như trước không?

1) Đa dạng các nhà đầu tư với cách giao dịch tự phát

Một điều thật đơn giản mà đôi khi thấy nực cười vì sự ngu ngơ sau khi nhìn lại. Đó chính là tham gia vào thị trường OTC thật dễ mà không cần phải tìm hiểu nhiều. Bất kỳ ai cũng có thể tham gia vào thị trường chứng khoán và trở thành những nhà đầu tư miễn là họ có tiền hoặc có mặt hàng là cổ phiếu. Những nhà đầu tư có thể là những bà bán rau ngoài chợ, những sinh viên có tiền tiết kiệm hoặc xin bố mẹ, những người lao động, những cụ già hưu trí với số tiền dành dụm cả đời, cho đến những tầng lớp lao động trí thức văn phòng, những ông bà chủ doanh nghiệp, viên chức nhà nước…

Nếu bạn là người đã từng đầu tư chứng khoán thì có phải lần đầu tiên bạn mua cổ phiếu là trên thị trường OTC? Bạn hãy hỏi những người mà bạn biết là họ có đầu tư chứng khoán xem lần đầu tiên họ đầu tư ở đâu. Chắc hẳn câu trả lời phần lớn bạn nhận được là OTC. Do đâu bạn biết đến việc đầu tư trên thị trường chứng khoán? Có phải là bạn đã từng cảm thấy phát sốt lên với những lời rỉ tai từ bạn bè hoặc nghe trên phương tiện truyền thông về lợi nhuận chóng mặt qua từng ngày trên thị trường chứng khoán. Bản chất con người Việt Nam luông mang tính cộng đồng cao, thích sự rỉ tai truyền miệng từ bạn bè người thân. Họ thích những quyết định mang tính chất cảm tính hơn là lý trí. Bản tính con người là tốt đẹp, là thiện nhân thế nên việc dùng con tim để điều khiển lý trí cũng không có gì lấy làm lạ.

Tuy nhiên trong thương trường và đặc biệt là trong thị trường chứng khoán cần sự lạnh lùng đôi khi là tàn nhẫn. Luồng tiền của xã hội chẳng qua là chẩy từ túi của người này sang túi của người khác. Giá trị tài sản thực sự của xã hội không thể nào tăng trưởng một cách nhanh chóng để đuổi kịp những kỳ ảo của con người. Thế mới có hình tượng nền kinh tế vỡ bong bóng hay thị trường chứng khoán vỡ bong bóng mà bạn hay được nghe tới khi nền kinh tế đã phát triển quá nóng dẫn đến khủng hoảng.

Giá trị chứng khoán không những thể hiện cho sức mạnh của nền kinh tế mà còn thể hiện cả tâm lý hưng phấn của con người. Khi những nhà đầu tư đang hả hê với những đồng tiền ảo của mình thông qua giá trị chứng khoán thì chỉ có những kẻ tham lam một cách có tính toán mới biết cách để biến những giá trị ảo ấy thành đồng tiền và cất vào túi của riêng mình. Và tất nhiên là đồng tiền thực của một bộ phận lớn của các nhà đầu tư đã chuyển sang túi của những người biết cách tham lam. Những nhà đầu tư bị mất tiền lại an ủi rằng mình chỉ mất những đồng tiền ảo nhưng tâm lý nặng nề bao trùm họ là thật, tiền lãi ngân hàng phải trả là thật, sự hoảng loạn là thật, sự dè dặt trong chi tiêu là thật… rồi đến một ngày họ không chịu được nữa thì phải bán cổ phiếu đã xuống giá của mình đi để vớt vát, thì lúc đó họ đã bị thua quá nặng. Đám đông các nhà đầu tư đã biến thành những chú cừu non lúc nào cũng mơ tưởng đến đồng cỏ xanh ngát để hiến mình thành mồi ngon cho những con cáo già tinh đời.

2) Đa dạng các loại mặt hàng với khối lượng lớn

Chính sự dễ dãi trong đầu tư và không hạn chế thành phần tham gia đã tạo thành một thị trường tự do to lớn và đa dạng các loại mặt hàng. Nếu như vào đầu năm 2009 thị trường tập trung có khoảng 360 công ty niêm yết thì trên thị trường tự do có khoảng 750 công ty. Tính đến ngày 26/12/2008 đã có 1.091 công ty đăng ký là công ty đại chúng với UBCK với tổng số vốn điều lệ hơn 143.916,643 tỷ đồng. Nếu thị trường niêm yết chỉ có cổ phiếu, trái phiếu, chứng chỉ quỹ thì thị trường tự do còn có thêm cổ phiếu biên lai, cổ phiếu chưa ra sổ, năm thân niêm…và cả cổ phiếu giả. Với hình thức hàng hóa đa dạng của nhiều công ty với số lượng lớn hơn gấp nhiều lần trên thị trường niêm yết mà chưa có một con số thống kê chính xác và đầy đủ như vậy đã biến thị trường OTC thành một mảnh đất mầu mỡ để đầu tư.

Nếu thị trường niêm yết chỉ có khoảng 100 công ty chứng khoán được cấp giấy phép hoạt động thì trên mảnh đất tự do OTC có một lượng đông đảo các nhà môi giới tự do mà không cần có chứng chỉ của ủy ban chứng khoán nhà nước. Bạn có thể dễ dàng tìm kiếm cổ phiếu của mình trên các diễn đàn giao vặt, các trang đăng tin mua bán otc như sanotc.com hoặc thông qua những nhà môi giới tự do quen biết hay giao dịch viên otc tại các công ty chứng khoán. Bạn sẽ được những nhà môi giới tự do này tư vấn tận tình tại bất cứ đâu hay bất cứ thời điểm nào mà bạn cảm thấy thoải mái nhất.

Những cuộc giao dịch diễn ra một cách nhanh chóng và thoải mái tựa như một cuộc đàm đạo tại một quán cafe hay một nhà hàng rồi rồi kết thúc là một giao dịch thành công với tay bắt mặt mừng của cả người bán và người mua. Thậm chí bạn cũng có thể trở thành một nhà môi giới tự do dù vô tình hay hữu ý. Nếu bạn cảm thấy hài lòng và đầu tư trên otc có lãi, bạn lại giới thiệu cho người thân hoặc bạn bè để đầu tư giống mình. Bạn bỗng dưng trở thành một người quảng đại trong mắt họ “khi có cái ăn là luôn nhớ đến người thân và bạn bè” . Hoặc bạn cũng có thể giới thiệu cho những người khác có thể không thân thiết với bạn để họ mua cổ phiếu nếu bạn có tài thuyết phục và tất nhiên bạn được hưởng một chút chênh lệch nào đó tự bạn quyết định.

Mô hình chung, tự dưng bạn sẽ thấy hình thức bán hàng trên thị trường OTC giống như một mô hình bán hàng đa cấp kim tự tháp. Mô hình này là việc mua đi bán lại cổ phiếu từ người này tới người khác qua hình thức quảng bá truyền miệng. Một giới thiệu cho mười, mười giới thiệu cho một trăm. Cứ thế mức giá cổ phiếu được đội lên khi trao tay qua mỗi người bán và mua. Không cần quảng bá tốn kém, không cần phải nhiều thông tin xác thực, những cuộc mua bán cứ âm thầm lặng lẽ nhưng hiệu quả và rộng rãi.

3) Thiếu sự kiểm soát từ các cơ quan quản lý

Các cơ quan quản lý nhà nước cũng không có nhiều biện pháp quản lý một cách hiệu quả thị trường OTC cho đến khi sàn giao dịch Upcom chính thức đi vào hoạt động. Nếu trên sàn giao dịch tập trung, các công ty niêm yết phải tuân thủ theo hàng trăm điều khoản quy định của các cơ quan quản lý thì trên OTC chỉ có 1 văn bản yêu cầu đăng ký công bố công ty đại chúng. Xét về bản chất thì quả thực rất khó để quản lý một công ty cổ phần. Mô hình công ty cổ phần thì có nghĩa là được phép kêu gọi vốn của những cổ đông bởi họ có quyền lựa chọn để đầu tư vào bất cứ công ty nào. Và tất nhiên làm sao các cơ quan quản lý có thể kiểm soát được cách dùng tiền của các nhà đầu tư. Họ chỉ có thể đưa ra những cảnh báo, những khuyến nghị cho người dân để nâng cao nhận thức đầu tư trong mỗi cá nhân. Chính vì sự mất kiểm soát trong quản lý dẫn đến việc thị trường OTC là một nơi diễn ra những hoạt động như rửa tiền, lừa đảo, tung tin đồn và các rủi do muôn hình vạn trạng khó lường. Càng khó quản lý, càng nhiều rủi do thì lợi nhuận lại càng cao và ngày càng thu hút nhiều nhà đầu tư tham gia.

4) Chứa đựng nhiều rủi do nhưng hứa hẹn lãi cao

Khi một thị trường mà vàng thau lẫn lộn giữa những cổ phiếu tốt và cổ phiếu tồi thì bạn cần phải càng tỉnh táo để kiểm chứng thông tin cổ phiếu và thực hiện giao dịch. Nếu một công ty cổ phần có uy tín làm ăn phát đạt lần đầu tiên phát hành cổ phiếu nội bộ cho công nhân viên của công ty. Nếu bạn thấy rằng đó là một công ty tốt theo phân tích cơ bản và có thể mua được cổ phiếu từ trực tiếp những người làm trong công ty đó với giá tốt nhất thì bạn có thể đã chọn được một cổ phiếu tốt để đầu tư với giá rẻ. Và nếu như thị trường chứng khoán phát triển tốt thì sau một thời gian cổ phiếu của bạn sẽ lên giá theo từng ngày thậm chí từng giờ không theo một biên độ giới hạn về mức giá nào cả.

Mức giá bạn bán được sẽ là mức giá mà bạn thấy cao nhất mà người mua có thể chấp nhận được. Đôi khi nếu bạn là người khéo thuyết phục và chiếm được sự tin cậy của người khác, bạn có thể dễ dàng bán giá cao hơn giá thị trường mà vẫn nhiều người muốn mua. Thế nên đôi khi một nhà môi giới tự do giỏi không cần phải là người có nhiều kiến thức uyên thâm mà chỉ là người có nghệ thuật bán hàng và thuyết phục giỏi. Nếu bạn không có những thông tin chính xác mà mua theo cảm tính qua lời mời chào của một người nào đó không đáng tin cậy thì có lẽ bạn đã không đầu tư một cách đúng đắn. Bạn có thể bị lừa gạt mua phải cố phiếu giả, thủ tục chuyện nhượng lằng nhằng gây ra những tranh chấp về lợi tức, mua phải cổ phiếu chưa được chuyển nhượng gây ra việc bị chiếm dụng vốn trong một thời gian dài hàng năm trời.

5) Đặc tính giao dịch cổ phiếu OTC

Tính thanh khoản cổ phiếu trên thị trường OTC cũng là một vấn đề cần đặc biệt quan tâm. Vì thị trường đa dạng cổ phiếu với một lượng phát hành lớn nên không phải cổ phiếu nào cũng được sự quan tâm của các nhà đầu tư. Những cổ phiếu của các công ty lớn như có tên tuổi về ngân hàng, xây dựng như Eximbank, MBbank, Vietcombank, Viettel… thường được giới đầu tư đặc biệt quan tâm và có tính thanh khoản cao. Đây được coi là những bluechip trên sàn giao dịch tự do. Những cổ phiếu này sẽ tăng mạnh nhất và đầu tiên khi thị trường có dấu hiệu đi lên. Nhiều người cũng thích đầu tư nắm giữ những cổ phiếu này vì nó mang lại lợi nhuận cao, tính thanh khoản tốt và thường sụt giảm ít hơn so với mặt bằng chung của toàn thị trường.

Tuy nhiên thị trường tự do cũng rất nhậy cảm và thường dựa vào chỉ số giao dịch Vnindex để xác định xu hướng. Nếu sàn tập trung tăng điểm mạnh thì trên thị trường OTC, các cổ phiếu cũng đi lên. Còn nếu VnIndex đi xuống thì OTC cũng đi xuống theo. Tệ hại nhất là vào những thời điểm trên sàn giao dịch tập trung lình xình, giảm sâu với tâm lý chán nản thì trên thị trường OTC xuất hiện tình trạng đóng băng. Khi tình trạng đóng băng xẩy ra thì mọi người sẽ chẳng ai mua cổ phiếu OTC cả, thế nên dù bạn có muốn bán thì cũng không thể nào bán được. Tòan bộ giao dịch tự do cứng ngắc như những tảng băng lạnh lẽo chờ đợi một mùa xuân với ánh nắng mặt trời sẽ đến.

Tuy nhiên không phải lúc nào thị trừơng tự do OTC cũng đi theo xu thế của sàn giao dịch tập trung. Tại thời điểm đầu và bùng nổ của thị trường chứng khoán những năm 2006-2008, có những lúc không khí giao dịch của OTC đi ngược lại với chỉ số VnIndex. Có nghĩa là khi Vnindex tăng mạnh thì OTC tăng nhẹ. Đến khi VnIndex giảm rồi thì giao dịch OTC lại sôi động tăng mạnh. Điều này hoàn toàn có thể lý giải đựoc vì tại thời điểm ban đầu của thị trường chứng khoán, số lượng cổ phiếu còn ít mà các nhà đầu tư lại nhiều. Số lượng cung luôn bị lượng cầu lấn át. Khi các nhà đầu tư đã đẩy giá trên sàn giao dịch tăng mạnh và kiếm được một khoản tiền kha khá rồi thì họ lại chuyển sang đầu tư trên OTC một nơi có nhiều loại mặt hàng đa dạng và giá chưa bị đẩy nên cao để đầu tư.

Bạn có thể thấy rằng thị trường giao dịch tự do và giao dịch qua sàn luôn có sự liên quan đến nhau thể hiện qua luồng chẩy của đồng tiền. Thông thường OTC sẽ nghe ngóng và chạy theo sau xu hướng của VnIndex. Nếu trong thời điểm thị trường chứng khoán thăng hoa thì bạn đầu tư ở đâu cũng có lãi nếu cẩn thận. Còn trong thị trường suy thoái khủng hoảng thì OTC không phải là một lựa chọn lý tưởng. Tuy nhiên, bạn cũng có thể chọn mua được những cổ phiếu vàng trên thị trường OTC tại thời điểm đóng băng nếu bạn là một nhà đầu tư khôn ngoan. Trong rủi do và khủng hoảng luôn ẩn chứa những cơ hội vàng cho ai biết cách tìm kiếm và nắm bắt.

Vào thời điểm mùa cổ đông đầu năm 2009 là thời kỳ suy giảm tồi tệ nhất của đợt khủng hoảng kinh tế tòan cầu, các nhà đầu tư lại đang cân nhắc mua các cổ phiếu ngân hàng như Eximbank, MBBank trên thị trường OTC. Theo lộ trình cổ phần hóa như pháp luật quy định thì đến năm 2010, các ngân hàng phải có mức vốn điều lệ tối thiểu là 3000 tỷ đồng để hoạt động và một số ngân hàng lại cần mở rộng kinh doan nên đã đồng loạt tiến hành tăng vốn. Ngân hàng như Eximbank sẽ phát hành thêm cổ phiếu thưởng dựa vào nguồn vốn thặng dư do bán cổ phần giá cao trước đây nên các cổ đông không phải nộp thêm tiền. Hiện giá các cổ phiếu có tính thanh khoản cao như Eximbank, Ngân hàng Đông Á, Quân Đội… chỉ 12.000-14.000 đồng/cổ phiếu, của Vietcombank 32.000-33.000 đồng/cổ phiếu… Khi mua các cổ phiếu này, nhà đầu tư có cơ hội được mua cổ phiếu mới ngang với mệnh giá hoặc được chia thêm cổ phiếu từ nguồn thặng dư. Quan trọng hơn là khi cần có thể dễ dàng bán lại do cổ phiếu của những đơn vị này có tính thanh khoản cao.

6) Hình thức giao dịch trên OTC

Bạn chỉ cần có tiền và tìm được người bán cổ phiếu thông qua một mạng rao vặt nào đó trên mạng hoặc một nhà môi giới tự do mà người ta thường quen gọi là “cò chứng khoán”. Hai bên hẹn địa điểm và thời gian giao dịch và mức giá cả hợp lý. Thông thường bạn thường phải mua lô cổ phiếu lớn trên sàn OTC từ vài nghìn cổ phiếu trở lên. Việc này đồng nghĩa với đầu tư trên OTC cần phải bỏ ra một khoản vốn lớn hơn trên sàn tập trung.

Điều này được lý giải là vì thủ tục chuyển nhượng trên sàn OTC khá lằng nhằng và phức tạp nên những người bán không muốn bán những lô cổ phiếu nhỏ vài triệu đồng một. Sau khi đã thỏa thuận các điều khoản hợp lý, bạn mang tiền đặt cọc khoảng 5%-10% số lượng cổ phiếu bạn cần mua đến đặt cho người bán hàng. Họ sẽ viết một giấy biên nhận theo mẫu hoặc viết tay có nội dung đại loại như họ là ai, ở đâu, có bán số lượng cổ phiếu cho ai, loại cổ phiếu là gì, đã nhận bao nhiêu tiền, khi nào sẽ hoàn thành việc chuyển nhượng và lấy nốt số tiền còn lại, nếu một trong hai bên vi phạm hợp đồng thì sẽ bị xử lý ra sao… Cả hai cùng ký và mỗi người giữ một bản. Họ còn phải photo chứng minh thư, sổ hộ khẩu để xác nhận họ là ai và ở đâu.

Mấu chốt trong giao dịch tự do chính là bản hợp đồng viết tay giữa hai bên. Thế nên bạn cần phải xem xét thật kỹ các điều khoản hợp đồng sao cho có lợi nhất cho bạn và tránh các rủi do. Cách tốt nhất là bạn không nên giao dịch ở các quán cafe mà hãy về nhà họ để cho giao dịch được thuận lợi. Thứ nhất, biết họ ở đâu bạn còn dễ dàng truy tìm họ sau này. Thứ hai, ở trong nhà họ thường yên tĩnh hơn là ở ngòai quán cafe, do đó bạn sẽ không bị phân tán mà tập trung hơn trong việc xem xét các bản hợp đồng. Thứ ba là khi giao dịch với một lượng tiền lớn thì ở nhà thường an toàn hơn là ngòai chỗ công cộng.

Để bán được cổ phiếu trên thị trường OTC thì bạn cũng phải cần tìm được người mua. Bạn có thể nhờ những người môi giới giới thiệu người cần mua hoặc đăng tin rao bán trên những nơi rao vặt về cổ phiếu. Sau khi có người mua và thỏa thuận được mức giá và các điều khoản hợp lý. Bạn và người mua có thể thực hiện giao dịch tại địa điểm hoặc thời gian bất kỳ phù hợp cho cả 2 bên. Lúc này, bạn lại là người viết hợp đồng bán với các điều khỏan thỏa thuận. Sau khi cả 2 đồng ý, ký vào bản hợp đồng đó thì họ sẽ giao tiền cho bạn và bạn giao cổ phiếu hoặc hẹn thời gian hoàn thành xong việc chuyển nhượng rồi lấy nốt số tiền còn lại.

Quy trình giao dịch trên sàn tự do OTC mới đầu tưởng đơn giản, tốn ít thời gian nhưng thực tế nó lại kéo dài và đôi khi khá phức tạp. Bạn sẽ mất một thời gian chờ chuyển nhượng cổ phiếu tại các công ty phát hành cổ phiếu đó. Công ty nào làm nhanh thì trong ngày còn bình thường thì kéo dài hàng tuần, hàng tháng hoặc có thể hàng năm.

Tuy nhiên hình thức giao dịch sơ khai trên thị trường OTC sẽ được hệ thống hóa với phương thức khớp lệnh và thông tin minh bạch như cách giao dịch trên sàn tập trung HXN/HOSE. Từ cuối tháng 6-2009, toàn bộ các công ty đại chúng sẽ phải đăng ký giao dịch cổ phiếu OTC trên sàn Upcom. Việc quản lý tập trung sẽ giảm thiểu những rủi do không đáng có cho các nhà đầu tư.

Một trường hợp IPO thành công của ngân hàng là Vietcombank tại thời điểm quý 3 năm 2008. Giá đấu thắng bình quân là 110 nghìn đồng/cp so với giá đấu khởi điểm là 100.000 đ/cp. Đây là một mức đấu giá được coi là cao ngất tại thời điểm thị trường chứng khoán chịu nhiều biến động suy giảm từ khủng hoảng kinh tế. Việc đấu giá thành công như vậy đã mang về cho Vietcombank một khoản thặng dư vốn khổng lồ vì giá đấu gấp hơn 10 lần mệnh giá phát hành. Nhưng chỉ sau khoảng chưa đầy 1 năm, giá cổ phiếu Vietcombank chỉ còn khoảng 20-30 nghìn đồng/cp. Nếu chỉ đứng trên góc độ của những nhà đầu tư bình thường thì họ đã bị lỗ tới khoảng 70% gía trị đầu tư. Nhưng nếu đứng trên góc độ những nhân viên làm việc cho Vietcombank thì đó lại là một mối nặng nợ sau nhiều năm cống hiến. Rất nhiều lá đơn kêu cứu từ những cán bộ công nhân viên làm việc lâu năm cho Vietcombank đã được gửi lên ban lãnh đạo. Câu nói “Không phải là CP ngược đãi nữa, mà là CP bạc đãi” đã trở thành phổ biến đối với những người lao động tham gia mua cổ phiếu Vietcombank.

Cán bộ nhân viên khi bắt đầu chủ trương cổ phần hóa đều cảm thấy phấn khởi, nhưng sau khi đấu giá xong lại cảm thấy hụt hẫng: “Càng những người đóng góp nhiều công sức, càng các anh chị lớn tuổi, thâm niên nhiều thì thiệt hại càng nặng nề. Ngay sau khi đấu giá xong, quyền mua cổ phần Vietcombank cũng được chuyển nhượng quanh giá bình quân nhưng không một ai bán ra cả. Ai cũng muốn giữ lại và không ai tin rằng giá CP Vietcombank lại có thể giảm chỉ còn 1/3 như lúc này”. Anh Nguyễn Hữu Thịnh – công tác tại chi nhánh Vietcombank Đà Nẵng với 42 năm thâm niên công tác đã nhiều lần gửi thư kêu cứu và đơn đề nghị giúp đỡ tới công đoàn. Quyền mua cổ phần của anh cao nhất hệ thống Vietcombank, nhưng đồng lương không đủ mua và lãi suất vay cũng chính tại Vietcombank thời điểm đó là 8,2%/năm. Khi còn đang công tác, thu nhập hàng tháng đủ để trả một phần lãi vay, nhưng với mức lương hưu hiện tại khoảng 2 triệu đồng/tháng thì không cáng nổi gánh nặng lãi suất tới gần 3 triệu đồng/tháng. Giá CP Vietcombank trên thị trường đã có sự suy giảm rất mạnh. Đối với nhà đầu tư rủi ro trong thương trường là điều hết sức bình thường, thậm chí không ít tổ chức cũng đã chấp nhận bán cắt lỗ với CP này. Tuy nhiên, từ góc độ NLĐ, rủi ro thị trường lại là rủi ro quá sức chịu đựng vì họ không được chuẩn bị tâm lý của một NĐT. Đặc biệt, với những cán bộ, nhân viên đã đến tuổi về hưu và nguồn thu nhập chính là lương hưu thì rủi ro đó còn đe doạ cả cuộc sống hàng ngày. (trích bài Bù đầu với nợ của báo Lao Động số 65 ngày 25-03-2009)

Mỗi thị trường giao dịch dù là sàn tập trung hay tự do đều có những đặc điểm riêng về tính thanh khoản, phân loại cổ phiếu, mức lãi và rủi do riêng…Là một nhà đầu tư chứng khoán, bạn cần phải trang bị cho mình những kiến thức vững chắc để có thể nắm bắt được những cơ hội đầu tư tốt nhất và giảm thiểu những rủi do không đáng có do sự kém hiểu biết của mình. Thương trường là một chiến trường giữa những cái đầu tư duy kiệt suất, bạn cần phải tự rèn luyện mình để trở thành một chiến binh ưu tú.