Giấc Mơ Hóa Rồng

Chương I

CHIẾN LƯỢC

THỜI MỞ CỬA

TỪ CHIẾN TRƯỜNG ĐẾN THỊ TRƯỜNG MỘT TƯƠNG LAI HÒA BÌNH VÀ HỢP TÁC

Những ngọn gió xuân vào đầu năm 1992 đang thổi qua khu vực Đông Nam Á mang theo niềm hy vọng về một tương lai ổn định và hợp tác, khi mặt trời hòa bình đã ló dạng tại Campuchia và các cuộc mua bán hàng hóa ngang qua biên giới Việt Trung ngày càng trở nên rộn rịp, sầm uất hơn. Đối với Việt Nam, cánh cửa về phương Nam đang mở rộng cho những cơ hội mới cùng với những thử thách mới. Kỷ nguyên hợp tác để phát triển đã bắt đầu, tiếng mặc cả rộn rịp của các phiên chợ giữa các thương nhân trong vùng rồi đây sẽ thay thế tiếng khua gươm giáo loảng xoảng của các chiến sĩ. Nhưng những thử thách mới cũng sẽ không kém phần gay gắt. Chúng ta đang bước vào lĩnh vực chưa từng là sở trường của mình. Ta sẽ phải làm ăn với những quốc gia đã có nhiều kinh nghiệm và thành tích chói sáng về phát triển kinh tế, với những doanh nhân của họ được vũ trang đến tận răng bằng kiến thức, kỹ năng và vốn liếng. Dựa trên những tiêu chuẩn kinh tế như mức thu nhập bình quân đầu người, tốc độ tăng trưởng GDP hàng năm, trình độ công nghiệp hóa…, họ hơn hẳn ta. Điều đáng quan ngại hơn là chính họ cũng chưa vừa lòng với thành tích kinh tế đáng ghen tị của mình. Thí dụ Singapore. Với mức thu nhập bình quân đầu người hiện nay là 10.000 đô la, gấp 50 lần Việt Nam, họ đang xây dựng kế hoạch vĩ đại 25 năm mà mục tiêu là đạt mức thu nhập bình quân ngang bằng với Mỹ vào năm 2015, khoảng 40.000 đô la(*). Tham vọng và quyết tâm phát triển của các nước trong khu vực chính là thử thách lớn nhất đối với ý chí, nghị lực của dân tộc Việt về tương lai cường thịnh của đất nước mình. Rõ ràng là trong cuộc chạy đua trên đường băng phát triển kinh tế, thách thức đối với chúng ta hết sức to lớn trong khi hành trang của chúng ta lại rất khiêm tốn. Đây phải là mối ưu tư hàng đầu của cộng đồng dân tộc Việt, bây giờ và nhiều năm sau nữa. Phải ý thức đầy đủ thách thức khó khăn này, chúng ta mới thấy hết được sự cần thiết phải có những chuẩn bị hoàn hảo – như các nước bạn láng giềng – cho những bước chạy của chúng ta tiến vào thế kỷ XXI. Một sự thất bại, nếu xảy ra, sẽ không dẫn đến điều gì khác ngoài mất tự chủ về kinh tế.

Để vượt qua thử thách, chúng ta không được ỷ lại, bám víu vào huyền thoại về sự phong phú của tài nguyên đất nước, về sự dồi dào của nhân lực, về giá lao động rẻ… Tài nguyên đất nước hãy còn nằm trong lòng đất, sự giàu có mà chúng ta đáng được hưởng vẫn còn là tiềm năng. Và tiềm năng sẽ mãi mãi chỉ là tiềm năng nếu chúng ta không thể vận dụng trí tuệ để tìm ra phương sách tối ưu khai thác chúng, sử dụng chúng có ích và không hoang phí, biến chúng thành sự cường thịnh của đất nước, dân tộc.

Thời kỳ phát triển có những vấn đề của nó và chỉ có giải quyết tốt những vấn đề đó mới tạo được cơ may cho phát triển kinh tế.

ƯU TIÊN PHÁT TRIỂN KINH TẾ

Từ lâu, hầu như chúng ta chỉ quan tâm nhiều đến việc xây dựng cơ cấu kinh tế, các mối quan hệ giữa chúng và phương cách quản lý theo một mô hình đã vạch sẵn mà xem nhẹ việc xác lập mục tiêu kinh tế ưu tiên dựa trên nguyên tắc hiệu quả. Chẳng hạn, chúng ta thường tranh luận nhiều về cách làm thế nào để đảm bảo vai trò chủ đạo của kinh tế quốc doanh mà không quan tâm đến vấn đề là sự chủ đạo đó có đóng góp tốt hơn hay không cho mục tiêu tăng trưởng kinh tế, tăng sản lượng, tăng thu nhập quốc dân và nâng cao mức nhân dụng… Chúng ta dễ dàng hài lòng với các kết quả hợp tác hóa nông nghiệp, cải tạo công nghiệp mà quên tính đến những biến động về năng suất, về sản lượng trong quá trình cải tạo và hợp tác đó sẽ ảnh hưởng ra sao đến tốc độ tăng trưởng và tình trạng nhân dụng của nền kinh tế đất nước.

Trong bối cảnh cạnh tranh kinh tế mãnh liệt trên thế giới hiện nay, việc xác lập mục tiêu kinh tế thích hợp là công việc hàng đầu và mang tính quyết định đối với sự thành công của chiến lược phát triển quốc gia. Đó là công việc khó khăn phức tạp vì các mục tiêu thường không tương hợp. Việc đẩy nhanh tốc độ tăng trưởng thường dẫn đến tình trạng lạm phát, còn việc kìm chế giá cả lại dẫn tới sự giảm sút số lượng công ăn việc làm. Xác lập, chọn lựa ưu tiên các mục tiêu kinh tế, tập hợp, phối hợp các biện pháp đúng để hoàn thành tốt các mục tiêu, đó chính là vai trò vĩ mô đích thực của kế hoạch trong cơ chế thị trường.

XÂY DỰNG MỘT XÃ HỘI PHÁP QUYỀN

Luật pháp là điều kiện không thể thiếu, là nhạc trưởng điều động dàn nhạc kinh tế trong cơ chế thị trường hòa âm một cách chính xác, đồng bộ, hiệu quả, nhằm thúc đẩy xã hội tiến bộ một cách trật tự về phía trước. Luật pháp làm giảm bớt sự cọ xát vô ích và có hại giữa các hoạt động kinh tế, giữa các đơn vị kinh tế, nhờ đó làm giảm hao phí xã hội. Một nền tảng luật pháp hoàn chỉnh và công bằng còn là cơ sở của niềm tin vào hệ thống xã hội, là động lực khuyến khích mọi người dân tham gia vào hoạt động kinh tế. Sự bình đẳng trước luật pháp là điều kiện thiết yếu để cạnh tranh kinh tế trở nên lành mạnh hơn, và cũng chính trên cơ sở luật pháp, sẽ hình thành sự sáng tạo kinh doanh.

Nhưng điều quan trọng không chỉ là xây dựng nên những bộ luật hoàn chỉnh mà còn phải nâng cao ý thức thượng tôn luật pháp. Luật pháp thể hiện sự thống nhất quốc gia, theo đó lợi ích quốc gia phải được đặt lên trên hết, trên mọi quyền lợi địa phương, cục bộ, phe nhóm, cá nhân. Điều đó là vô cùng hệ trọng cho việc thiết lập nền móng bền vững của đất nước, trên đó chúng ta sẽ xây dựng tòa nhà tương lai của sự cường thịnh.

THỰC HIỆN HỘI NHẬP KINH TẾ

Nỗ lực để phát triển sẽ chỉ là không tưởng nếu chúng ta không huy động được một cách hiệu quả tài nguyên thiên nhiên, vốn liếng, lao động, công nghệ của đất nước vào mục tiêu phát triển. Hội nhập kinh tế chính là điều kiện để thực hiện sự động viên toàn lực này.

Trong một nền kinh tế mở, thông thoáng bên trong, hội nhập với bên ngoài, sẽ không có chỗ đứng cho khái niệm biệt lập, khái niệm địa phương tự cấp tự túc, khái niệm mỗi ngành kinh tế là một mô hình khép kín, hoạt động tổng hợp từ A đến Z. Sự biệt lập khiến hiệu quả của phân công lao động và hiệu ứng liên kết (linkage effects) không còn nữa. Hãy tưởng tượng, một cơ thể sẽ như thế nào nếu mỗi bộ phận của nó đột nhiên có thêm một bộ não riêng, một hệ thống tiêu hóa riêng và tay chân riêng. Không những dị dạng, đó còn là một cơ thể vô năng, không hoạt động được.

Trên con đường hội nhập, phải phá vỡ những tắc nghẽn kinh tế. Như chất vữa bám ở thành động mạch, đó là những nút chặn ngăn không cho đồng vốn, hàng hóa, lao động chuyên môn, công nghệ… lưu thông từ địa phương này sang địa phương khác, từ nơi thừa sang nơi thiếu, từ khu vực tiết kiệm sang khu vực đầu tư. Với những tắc nghẽn này, chúng ta sẽ không lợi dụng được những hiệu quả liên kết kinh tế, không tạo được những ngoại giảm phí (external economies) cần thiết. Hậu quả là, để đạt được kết quả một, chúng ta phải tiêu tốn đến năm, sáu lần. Sự lãng phí khủng khiếp này, không một nền kinh tế nào có thể chịu đựng nổi.

Trong kỷ nguyên hợp tác, việc mở cửa với khu vực và thế giới là không thể tránh và hơn nữa, rất cần thiết. Tuy nhiên, việc hợp tác chỉ có thể bình đẳng giữa những người đồng đẳng. Không nên quên rằng, trong mối quan hệ kinh tế giữa các nước, lý thuyết về sự khống chế kinh tế của Francois Perroux vẫn còn giữ nguyên giá trị. Trong hợp tác cần phải biết bảo vệ nền kinh tế còn non yếu, doanh nghiệp còn non yếu của mình. Sẽ là một điều không thể tha thứ, xét về mặt kinh tế lẫn đạo lý, nếu để cho hàng tiêu dùng ngoại nhập đủ loại mặc sức tràn vào và giết chết sản xuất trong nước. Hợp tác kinh tế sẽ mang đến nhiều điều lợi, nhưng cần cân nhắc lợi trước mắt, lợi lâu dài. Chúng ta cần ngoại tệ, nhưng cũng cần phải biết ngoảnh mặt đối với những khoản vay nóng, lãi suất cao cho những dự án đầu tư lãng phí, không hiệu quả.

Chạy theo cái lợi trước mắt mà quên đi cái hại lâu dài sẽ là vô trách nhiệm, chuyển gánh nặng nợ nần cho thế hệ kế tiếp và phá hỏng tương lai của con em chúng ta.

TẠO NGUỒN LỰC CHO PHÁT TRIỂN

Muốn phát triển kinh tế, tức là muốn làm giàu, phải trông cậy vào sức mình. Nguồn lực để phát triển có sẵn trong đất nước, trong mỗi con người chúng ta. Có chính sách bồi dưỡng đúng mức, sẽ có ngày khai phóng được năng lực vĩ đại này.

Nông nghiệp là cội rễ của nền kinh tế nước nhà, gốc rễ bền chắc thì tán lá sum suê, cây sẽ đơm bông, kết trái tốt tươi. Cần cải thiện, công nhận và đảm bảo về pháp lý mối quan hệ sở hữu đầy đủ giữa người nông dân và ruộng đồng của họ, xem đó là một động lực kích thích sản xuất nông nghiệp. Thuế nông nghiệp phải có tính chất khuyến khích sản xuất, đi kèm với các chính sách trợ giá nông phẩm, chính sách tín dụng nông nghiệp… tất cả nhằm mục tiêu nâng cao thu nhập của nông dân. Nông dân giàu lên, có tích lũy sẽ giúp thị trường nội địa phát triển vững chắc, tạo sự lớn mạnh cho sản xuất công nghiệp trong nước.

Đối với công nghiệp, bên cạnh vai trò cho đến nay vẫn được xem là chủ đạo của kinh tế quốc doanh, cần phát triển mạnh mẽ khu vực tư doanh trên cơ sở thừa nhận sở hữu tư nhân đối với tư liệu sản xuất. Cần chấm dứt những sự phân biệt đối xử đối với khu vực tư doanh về thuế, tín dụng ngân hàng, quan hệ ngoại thương. Tư doanh và quốc doanh là đôi cánh đại bàng cùng góp sức cho nền kinh tế cất cánh vào giai đoạn phát triển tự duy.

Tất nhiên, một nền kinh tế muốn cất cánh cần phải có đủ nguồn năng lượng tài chính. Không thể không đề cập đến vai trò có tính chất quyết định của hệ thống ngân hàng. Một hệ thống ngân hàng đúng nghĩa sẽ là nguồn tạo ra và cung cấp vốn liếng cho nhu cầu sản xuất kinh doanh trong nước mà không phải trông cậy quá nhiều và vô vọng vào nguồn tài trợ từ bên ngoài. Nhưng hệ thống này chỉ có thể hoạt động hữu hiệu, lành mạnh với sự hỗ trợ đắc lực của một ngân hàng trung ương hùng mạnh, với một chính sách tiền tệ tích cực, năng động. Trong điều kiện hiện nay của nước ta, không thực thi một chính sách tiền tệ mở nhằm khai phóng các nguồn lực, sẽ không thể nói đến phát triển kinh tế.

CON NGƯỜI – NGUỒN LỰC QUYẾT ĐỊNH

Đào tạo và trọng dụng nhân tài là quốc sách muôn đời của một nước. Lực lượng ưu tú, ở bất cứ giai đoạn lịch sử nào, cũng luôn là yếu tố quyết định sự sinh tồn và phát triển của cộng đồng dân tộc. Đầu tư cho giáo dục, trong những năm tới, sẽ phải là đầu tư quan trọng nhất của chúng ta, bởi đó là động lực lớn nhất và quyết định nhất của phát triển.

Thời đại xây dựng kinh tế cần có những con người biết làm kinh tế. Không chỉ là những người vạch ra chính sách, điều hành kinh tế ở cấp vĩ mô, mà còn là những doanh nhân. Đây là những chiến sĩ trên mặt trận kinh tế, những người sẽ đối mặt với doanh nhân các nước, giành từng tấc đất trên thương trường, chắt chiu từng đồng vốn, cạnh tranh từng mặt hàng, táo bạo, mưu trí để mang nguồn lợi về cho đất nước. Họ là những con ong bay hàng dặm đường để hút từng chút nhuỵ hoa làm nên mật ngọt của sự thịnh vượng, là những người thợ đổ mồ hôi và cả nước mắt – để xây dựng từng viên gạch cho tòa nhà phát triển.

Cần có chính sách xây dựng lực lượng doanh nhân, khuyến khích họ, ưu đãi họ và giúp họ trang bị đầy đủ bằng cách mở cửa tiếp thu tinh hoa văn hóa, kiến thức, công nghệ, kinh nghiệm… của các nước phát triển. Nhưng không nên quên rằng sự tiếp thu này chỉ có thể thành công trên cơ sở một tinh thần chân thành, thực sự cầu thị và nhất là thật sự khiêm tốn.

Cách đây mấy trăm năm, sau khi quét sạch quân Minh, nhà chiến lược xuất sắc Nguyễn Trãi trong Bình Ngô Đại Cáo đã đúc kết nhận định của mình về tiềm năng nhân lực vĩ đại của dân tộc Việt Nam qua hai câu thơ đầy tự hào:

Dẫu mạnh yếu có lúc khác nhau

Song hào kiệt đời nào cũng có.

Quả vậy, khi đất nước còn sản sinh ra hào kiệt thì dù có lúc bị ngoại nhân xâm lấn cũng có ngày giành được độc lập, dù có lúc nghèo khổ, chậm tiến cũng có ngày giàu có, phát triển.

Xin hãy coi đó như là điều mong ước của tất cả chúng ta, nhân mùa Xuân này, cho tương lai cường thịnh của dân tộc Việt.